Ελληνιδες ποιητριες και συγγραφεις του 18ου – 20ου αιωνα

Της Στεφανίας Παπαδοπούλου

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ανέκαθεν οι Ελληνίδες συγγραφείς βρισκόταν στην σκιά των αντρών συναδέλφων τους. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται ιδίως κατά την περίοδο του Διαφωτισμού έως και τις αρχές του περασμένου αιώνα, όταν γίνεται έκδηλη η εμφάνιση τους. Το έργο αυτών των φιλελεύθερων, για την εποχή, γυναικών αποκρύφτηκε και σταδιακά πέρασε στο περιθώριο. Παρόλα αυτά τα ονόματα κάποιων από αυτές διασώθηκαν από την αφάνεια και φτάνουν ως τις μέρες μας.

Οι Φαναριώτισσες Δουδού Υψηλάντη και Δόμνα Κατίνκω

Η περίοδος αυτή συμπίπτει με τα χρόνια του Διαφωτισμού στην Ελλάδα στα τέλη του 18ου αιώνα. Δύο ονόματα ελληνίδων  έχουν διασωθεί από αυτόν τον αιώνα. Πρόκειται για τις Φαναριώτισσες ποιήτριες Δουδού Υψηλάντη και Δόμνα Κατίνκω που «έδρασαν» περίπου το 1778. Επηρεασμένες από το φαναριώτικο κλίμα της Πόλης, από το οποίο προέρχονται, χρησιμοποίησαν μία μεικτή γλώσσα, ένα κράμα ελληνικής, τούρκικης και φράγκικης.

Στην πρώτη αυτή περίοδο δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε τα γνωστότερα ονόματα γυναικών δημιουργών των αρχών του 19ου αιώνα που προέρχονται από τον χώρο των λογίων του Διαφωτισμού, αυτά της Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου και της Ευανθίας Καΐρη, οι οποίες αν και έμειναν γνωστές από το πεζογραφικό και θεατρικό τους έργο αντίστοιχα, ασχολήθηκαν και με την ποίηση.

Η πρωτοπόρος «Καμπουροπούλα»

Η δεκαετία του 1840 στάθηκε καθοριστική για τον αιώνα. Πρόκειται για μια μεταβατική περίοδο μετά την επανάσταση όπου γίνεται η προσπάθεια ανασυγκρότησης και σύστασης νέου κράτους. Σίγα σιγά εμφανίζονται οι πρώτες μορφωμένες, μη προνομιούχες Ελληνίδες, που προέρχονται και από τα μεσαία στρώματα της κοινωνίας. Εξέχουσα προσωπικότητα η Αντωνούσα Καμπουράκη ή Καμπουροπούλα όπως είναι γνωστή. Με καταγωγή από τα Χανιά και έχοντας χάσει τον σύζυγο και το μοναχογιό της αφιερώνεται στη συγγραφή χρονικού για την εξέγερση της Κρήτης στην επανάσταση του 1821. Το εκτενές ποίημα της Καμπουράκη πρέπει να αποτελεί την πρώτη συστηματική καταγραφή μαχών της εξέγερσης στην Κρήτη το 1821.

«Πατρίς μου η αγάπη σου μου φέρνει αγρυπνίας,
Και δια Σε κατήντησα να γράψω τραγωδίας.
Κι επιθυμώ το χώμα σου να έλθω να πατήσω
Και ελευθέρα να σε δω και πλέον να μη ζήσω! 
Ναι, δε θα ζήσω! Συγγενών σκιαί με προκαλούσι,
κι οι οφθαλμοί μου αδύνατον αυτό να το ιδούσι.
Οι πατριώται κι οι λοιποί να ζήσουν να σε δούνε,
Και ας έλθουν εις τον τάφον μου αυτό να με ειπούνε:
“Καμπουροπούλα, ξύπνησε, ήλθεν εκείν’ η μέρα,
Και η αγαπημένη σου Κρήτη είν’ ελευθέρα.
Εκείνο που ποθούσανε να δουν τα όμματά σου,
ας αισθανθούν τα εις την γην θαμμένα κόκκαλά σου”.
Ω! τότ’ από τον τάφον μου θα εύγη η σκιά μου,
μεγαλοφώνως κράζουσα την άμετρον χαράν μου.
Τους τελευταίους λόγους μου πατρίδα θα σ´ αφήσω,
ενόσω ζω τα πάθη μου και σε θε να υμνήσω…».

Από το ποίημά της «Φωνή της ψυχής μου προς την Κρήτη»

Η «έκρηξη» του 1850-1860

Στις δεκαετίες αυτές αυξάνεται κατακόρυφα η γυναικεία παρουσία στον χώρο των γραμμάτων. Κυρίαρχη προσωπικότητα αποτελεί η παιδαγωγός, εκδότρια γυναικείου περιοδικού και ποιήτρια Eυφροσύνη Σαμαρτσίδου, και ακόμη η πρωτοεμφανιζόμενη τη δεκαετία αυτή σημαντική παιδαγωγός, αλλά και ποιήτρια, Σαπφώ Λεοντιάς(1832-1900), η οποία θα αποτελέσει κορυφαία λόγια γυναικεία προσωπικότητα για όλον τον 19ο αι.

1921-1930

Στα τέλη του 19ου  μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα δεν φαίνεται να ξεχωρίζει κάποια αξιόλογη μορφή. Η αρχή γίνεται με την πολύ γνωστή έως τις μέρες μας Πηνελόπη  Σ. Δέλτα(1874-1941), η οποία δραστηριοποιήθηκε κυρίως στο χώρο του παραμυθιού, ενώ εξέδιδε διηγήματα ήδη από το 1909. Ιδιάζουσα περίπτωση αποτελεί η ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη(1902-1930). Συγκεκριμένα ανήκει στη νεορομαντική γενιά του 1920 που καλλιέργησε το αίσθημα του ανικανοποίητου και της παρακμής. Ο έρωτας και ο θάνατος είναι οι δύο άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται η ποίησή της, η οποία σχετίστηκε σε μεγάλο βαθμό με τον, αναγνωρισμένο ήδη εκείνη την εποχή, Κώστα Καρυωτάκη. Μια άλλη δυναμική παρουσία στα γράμματα της περιόδου είναι η Γαλάτεια Καζαντζάκη(1881-1962). H Καζαντζάκη έχει να επιδείξει πολύπλευρο έργο, καθώς καταπιάστηκε με πεζά, μεταφράσεις βιβλίων, μελέτες, αναγνωστικά Δημοτικού και με συνεργασίες σε πολλά περιοδικά της εποχής. Η Ελένη Νεγρεπόντη-Ουράνη που είναι γνωστή με το ψευδώνυμο  Άλκης Θρύλος(1896-1971) είναι γνωστή από ποιήματά της, άρθρα κριτικού περιεχομένου σε περιοδικά, μελέτες για λογοτεχνικά θέματα και θεατρικά της έργα.

1931-1940

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί η Μέλπω Αξιώτη(1905-1973). Ασχολήθηκε παράλληλα με την ποίηση και την πεζογραφία. Το 1938 εκδίδει, ίσως το καλύτερο της  μυθιστόρημα, τις «Δύσκολες νύχτες» το οποίο δέχεται πολλές θετικές κριτικές και κερδίζει το Βραβείο γυναικείας πεζογραφίας το 1939, ενώ ακολούθησαν άλλες τρείς εκδόσεις. Η Ειρήνη η Αθηναία(1885-1955) γίνεται γνωστή από τις αρχές του αιώνα για το πεζογραφικό και θεατρικό της έργο, καθώς και για τις συνεργασίες της με γνωστά περιοδικά της εποχής. Το βιβλίο της με τίτλο Σιωπηλά(1938) κέρδισε το Βικέλειον έπαθλον  από την Ακαδημία Αθηνών. Στα 1933 η Ιωάννα Μπουκουβάλα-Αναγνώστου(1904-1991) εισέρχεται δυναμικά στον χώρο των γραμμάτων με το μυθιστόρημά της «Ιζόλδη» με πρόλογο του Γρ. Ξενόπουλου. Εκδίδει πολλά διηγήματα, παιδικά βιβλία, μελέτες και εμφανίζεται σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής.

* Η Στεφανία Παπαδοπούλου είναι 4ετής φοιτήτρια του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.