Μουσεια και πολιτιστικα τοπια

Το κείμενο αποτελεί βάση παρουσίασης στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης της 18ης-05-2016, στο πλαίσιο του ετήσιου προγραμματισμού των εκδηλώσεων «2-3 πράγματα που ξέρω για την τέχνη». Όλες οι προγραμματισμένες εκδηλώσεις του ΛΙΜΞ έχουν τεθεί υπό την Αιγίδα του ΥΠΠΟ.
 
Ο εορτασμός της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (ΔΗΜ) καθιερώθηκε στις 18 Μαΐου 1977, από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (International Council Of Museums). Σκοπός της είναι να αναδειχθεί ο ρόλος των μουσείων στην κοινωνία. Κι ακόμη, τα μουσεία, ως οργανισμοί, να έρθουν πιο κοντά στον κοινωνικό ιστό που τα περιβάλει. Για την καλύτερη εξυπηρέτηση κοινού και μουσείων, το ICOM προτείνει κάθε χρόνο ένα θέμα γύρω από το οποίο επικεντρώνονται οι εκδηλώσεις των οργανισμών, χωρίς αυτό να είναι δεσμευτικό. Στη ΦΕΞ καθιερώσαμε να δίνουμε στην παρουσίαση του Μαΐου τον ίδιο τίτλο με εκείνον που το ICOM έχει ορίσει για τη ΔΗΜ.
 
Για το 2016 το ICOM πρότεινε τη θεματική «Μουσεία και Πολιτιστικά Τοπία». Αφορμή ήταν οι καταστροφές που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια στις εμπόλεμες χώρες σε αρχαιολογικούς χώρους και σε αστικά και φυσικά πολιτιστικά τοπία. Ας προσθέσουμε εδώ πως κάθε μουσείο τοποθετείται και αλληλεπιδρά σε ένα φυσικό ή αστικό τοπίο-περιβάλλον. Επιπλέον, τα μουσεία λειτουργούν ως πομποί επικοινωνίας της ιστορίας ενός τόπου, όπου υπάρχουν τοπία αστικά ή / και φυσικά που κουβαλούν κομμάτια της. Και τέλος, η κύρια αποστολή του οργανισμού Μουσείο, είναι η διατήρηση και η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς εντός και εκτός των δομών του. Συνεπώς, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα μουσεία βρίσκονται συνδεδεμένα με το πολιτιστικό τοπίο.
 
Αν αναλύσουμε τα «συστατικά» στοιχεία του τίτλου της ΔΗΜ 2016, το πρώτο είναι το Μουσείο. Ο ορισμός που είναι ευρέως αναγνωρισμένος σε επαγγελματικό επίπεδο σήμερα, δόθηκε το 2007 στον Κανονισμό του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων, αντικαθιστώντας, αλλά κυρίως συμπληρώνοντας, τον παλαιότερο ορισμό (Κανονισμός ICOM 1974).
 
«Μουσείο είναι ένας μη-κερδοσκοπικός, μόνιμος θεσμός, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοιχτός στο κοινό, ο οποίος αποκτά, συντηρεί, επικοινωνεί, ερευνά και κυρίως εκθέτει τις υλικές και άυλες μαρτυρίες του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του, με σκοπό τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία».
 
Συμπληρωματικά έρχονται να προστεθούν κι άλλοι θεσμοί που ανταποκρίνονται στους σκοπούς του παραπάνω ορισμού και καθορίζονται επίσης ως μουσεία. Στις, σχετικές με το θέμα της ΔΗΜ 2016, διευκρινιστικές παραγράφους 1 & 5 του ορισμού διαβάζουμε:
 
«§1. Οι φυσικοί χώροι και μνημεία, αρχαιολογικοί και εθνογραφικοί, και οι χώροι και τα ιστορικά μνημεία που έχουν έναν μουσειακό χαρακτήρα σε δραστηριότητες τους για την απόκτηση, διατήρηση και επικοινωνία των υλικών μαρτυριών των λαών και του περιβάλλοντός τους.
 
Και §5. Τα φυσικά αποθέματα: ως προστατευόμενες περιοχές ή εθνικοί δρυμοί».
 
Διαπιστώνουμε τη διάθεση για τη διατήρηση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος όχι μόνο γύρω από μνημεία και ιστορικά κτήρια, αλλά και σε αμιγώς φυσικά περιβάλλοντα που έχουν κάποιο ενδιαφέρον οικολογικό, βιοποικιλότητας, εθνογραφικό, αρχαιολογικό, θρησκευτικό, καλλιτεχνικό ή άλλο.
 
Το δεύτερο «συστατικό» του τίτλου μας, είναι τα Πολιτιστικά Τοπία η θεσμοθέτηση των οποίων έχει γίνει σε 1) παγκόσμιο, 2) πανευρωπαϊκό και 3) εθνικό επίπεδο.

1. Σε παγκόσμιο επίπεδο ο πρώτος οργανισμός που ενδιαφέρθηκε για το τοπίο φυσικό ή πολιτιστικό ή μεικτό, ήταν η UNESCO. Αρχικά με το Πρωτόκολλο της Χάγης για την προστασία πολιτιστικών αγαθών σε εμπόλεμες ζώνες (1954) και στη συνέχεια με τη Διεθνή Σύμβαση για την απαγόρευση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών (1970). Χωρίς να αφορούν άμεσα το πολιτιστικό τοπίο, αυτές οι δύο συνθήκες προετοίμασαν συνειδήσεις και έδαφος για τον ορισμό του και τις συζητήσεις για την προστασία και την αναγκαιότητα της διατήρησής του. Οδηγήθηκε έτσι η διεθνής κοινότητα, κατά τη συνεδρίαση του Παρισιού το Νοέμβριο του 1972, στην υπογραφή της Σύμβασης για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (κύρωση με το ν. 1126/1981). Σε αυτήν ορίστηκαν τα Πολιτιστικά Τοπία και χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες που περιλαμβάνουν:
 
• Τα πάρκα και τους κήπους που μπορούν να βρίσκονται και σε κατοικημένο περιβάλλον, και παρουσιάζουν διαρκή ανάπτυξη δείχνοντας την ιστορική εξέλιξη (π.χ. το Άλσος Αγ. Παρασκευής στην Κομοτηνή).
 
• Τα τοπία που παρουσιάζουν κάποιο αρχαιολογικό, θρησκευτικό, οικολογικό, καλλιτεχνικό ή άλλο πολιτιστικό χαρακτήρα (π.χ. σπήλαια).
 
• Τα αστικά οικιστικά σύνολα, όπως οι διατηρητέοι οικισμοί σε μερικό ή γενικό σύνολο (π.χ. παλιά πόλη Ξάνθης, Πάνορμος Τήνου).
 
Στη συνέχεια παρατηρούμε συμφωνίες-συνθήκες και πάλι με θεματοφύλακα την UNESCO, που μεριμνούν για επιμέρους ζητήματα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς αφορώντας έμμεσα στον περιβάλλοντα χώρο αυτής. Απαριθμούμε το αναθεωρημένο Πρωτόκολλο ΙΙ της Χάγης το 1999 (κύρωση με το ν. 3317/2005), τη Σύμβαση για την Προστασία της άυλης πολιτιστικής Κληρονομιάς στο Παρίσι το 2003 (κύρωση με το ν. 3521/2006), τη Σύμβαση για την προστασία της πολυμορφίας των πολιτιστικών εκφράσεων στο Παρίσι το 2005 (κύρωση με το ν. 3520/2006).
 
Για να φτάσουμε, στη 18η Γενική Συνέλευση της UNESCO στη Φλωρεντία το 2014, παράλληλα με τις εργασίες της οποίας έλαβε χώρα επιστημονικό Συμπόσιο με θέμα «Κληρονομιά και Τοπία ως Ανθρώπινες Αξίες». Από αυτό προέκυψε η Συνθήκη της Φλωρεντίας για το Τοπίο, σε μια εποχή που οι καταστροφές πολιτιστικών τοπίων σε εμπόλεμες ζώνες είχε παραγίνει. Όλες αυτές οι συνθήκες και συμφωνίες, αποτελούν μέρος του «οπλοστασίου» όσων θέλουν να υπερασπιστούν τη διατήρηση και την προστασία των πολιτιστικών τοπίων.
 

 
Σε ελληνικό έδαφος το 2014 με πρωτοβουλία του ΠΙΟΠ, στην Αθήνα και στη Στυμφαλία, λαμβάνει χώρα μια διεθνής συνάντηση που οδηγεί στην υπογραφή της Διακήρυξης της Στυμφαλίας, Αφορά όμως μόνον στα Πολιτιστικά Τοπία που εντάσσονται σε περιοχές Natura. Πρόσφατα, το 2015, ήρθε και η Διακήρυξη της Αδριατικής, σε ευρωπαϊκό επίπεδο και πάλι.
 

Οφείλουμε να ξεκινήσουμε με το άρθρο 24 του Συντάγματος για την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, την οποία ορίζει ως «υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός».
 
Στην παράγραφο 6 του άρθρου 24 διαβάζουμε:
«τα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το Κράτος».
 
Αναφερθήκαμε στις κυρώσεις δια νόμου των διεθνών συμβάσεων γι’ αυτό προχωρώ κατευθείαν στο 2002, οπότε ψηφίζεται ο ν. 3028 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς».
 
Στο 2ο κιόλας άρθρο στην παράγραφο γγ) για τα ακίνητα μνημεία διευκρινίζεται ότι η προστασία αφορά και το άμεσο περιβάλλον τους (π.χ. κήποι, αυλές, δρόμος, βοηθητικές δομές). Σε επόμενα άρθρα ορίζονται οι όροι των παρεμβάσεων σε μνημεία και στο περιβάλλον τους και οι παρεμβάσεις σε ιστορικούς τόπους. Μόλις το 2010, κυρώνεται με το ν. 3827 η Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου (2000) και μεταφράζεται επισήμως πια ο ορισμός του Τοπίου (του τοπίου γενικά, όχι του πολιτιστικού ειδικά-UNESCO 1972):
 
«Τοπίο, είναι μια περιοχή, όπως την κατανοεί ο λαός, της οποίας ο χαρακτήρας είναι το αποτέλεσμα της δράσης και της διάδρασης φυσικών και / ή ανθρωπίνων παραγόντων».
 
Το 2014, το Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, συντάσσει την Εθνική Στρατηγική Βιοποικιλότητας που εστιάζει στα φυσικά πολιτιστικά τοπία οικολογικού ενδιαφέροντος (υγροβιότοποι, δρυμοί, σπήλαια, κ.τ.λ.). Πρέπει τέλος, να υπογραμμίσουμε ότι υπάρχει μία σημαντική σειρά νόμων του Υπουργείου περιβάλλοντος που συμπληρώνει τη νομοθεσία για την προστασία, αστικών και μη, πολιτιστικών τοπίων.
Η θεσμοθέτηση της προστασίας των πολιτιστικών τοπίων με τις παραπάνω συνθήκες και συμφωνίες, έγινε γιατί αυτά αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της ανθρώπινης ιστορίας. Προϋποτίθεται σαφώς η αλληλεπίδραση τοπίου-ανθρώπου σε τομείς παραγωγικούς, συνεπώς και οικονομικούς, πολιτιστικούς ή τουριστικούς, βεβαίως θρησκευτικούς, ή απλά αισθητικούς. Αλληλεπίδραση που άλλοτε είναι δημιουργική, κι άλλοτε καταστροφική. Η δεύτερη περίπτωση δε συμβαίνει μόνο σε περιπτώσεις πολέμων όπως στα γνωστά παραδείγματα των βομβαρδισμών της Παλμύρας και της Δαμασκού, αλλά και σε καιρούς ειρήνης, όπως έγινε στις πυρκαγιές που έφτασαν και έκαψαν τον Κρόνιο λόφο στον αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας το 2007, στην Ελλάδα του 21ου αι.
 
Μέσα από λίγα μόνο παραδείγματα θα διαπιστώσουμε ότι η παρέμβαση του ανθρώπου στο πολιτιστικό περιβάλλον μπορεί να αποδείξει είτε το σεβασμό του στην τοπική ιστορία (συνεπώς και τη γνώση αυτής), είτε το αντίθετο. Τα παραδείγματα αφορούν επιτυχημένες και αποτυχημένες παρεμβάσεις και εμπεριέχουν, ομολογώ, και μια κάποια υποκειμενικότητα. Θα ξεκινήσουμε με το αστικό πολιτιστικό περιβάλλον (Α) και θα κλείσουμε με το φυσικό (Β).
 
Α.1. Ένα πολιτιστικό τοπίο, ειδικά όταν τοποθετείται σε αστικό περιβάλλον, θα μπορούσαμε να το δούμε ως ένα πολύ ιδιαίτερο θεματικό μουσείο που δύναται να διατηρήσει μαρτυρίες ιστορικής μνήμης. Ο ιστορικός χαρακτήρας ενδυναμώνεται όταν το τοπίο αποτελεί την αυλή ή τον κήπο ενός ιστορικού κτηρίου ή μνημείου. Συνεπώς, το πολιτιστικό αυτό τοπίο, θα μπορούσαμε ίσως να το διαχειριστούμε σαν έναν οποιοδήποτε θεματικό μουσειακό χώρο.
Ένα παράδειγμα σχετικά οικείο πιστεύω, είναι εκείνο του περιβάλλοντος χώρου της Τσανακλείου Αστικής Σχολής, ιστορικού κτηρίου της Κομοτηνής. Ανεγέρθηκε στις αρχές του 20ου αι. (1906) με δαπάνη του Νέστορος Τσανακλή, που θεωρήθηκε, και τιμήθηκε παλιότερα, ως ευεργέτης της πόλης, αφού προσέφερε και ποσό που εξασφάλιζε τους μισθούς των δασκάλων για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της Σχολής. Η ανέγερση σηματοδότησε το αστικό πολιτιστικό τοπίο της πόλης με τη διαμόρφωση και του περιβάλλοντος χώρου, της αυλής δηλαδή. Σε αυτήν, μέχρι πριν από 1-1,5 περίπου χρόνο, υπήρχε στα αριστερά του κτηρίου μια μικρή λιμνούλα. Σημειώνουμε ότι δεν υψωνόταν σημαντικά, ώστε να μην εμποδίζεται διόλου η ορατότητα ενός περαστικού πεζού προς το χαμηλότερο επίπεδο του κτηρίου. Σήμερα, το στοιχείο αυτό έχει καταστραφεί και αντικατασταθεί με ένα τσιμεντένιο θεατράκι που υψώνεται τόσο όσο να εμποδίζει (σε σχέση με πριν) την ορατότητα ενός πεζού προς το χαμηλότερο τμήμα του κτηρίου. Για την κατασκευή του μάλιστα, γκρεμίστηκε και σημαντικό τμήμα του αρχικού περιμετρικού τοίχου στο πίσω μέρος της αυλής. Αν και ξανακτίστηκε, χωρίς η όψη του να παρουσιάζει διαφορά με το παλαιότερο τμήμα, μένει να δούμε πώς θα αντιδράσει στο χρόνο η σύνδεση του παλαιού τμήματος με το νεότερο. Ένα συχνό ερώτημα σε παντός είδους παρεμβάσεις σε ιστορικά κτήρια και στο πολιτιστικό τοπίο που τα περιβάλλει, είναι αν συνάδουν με τις νομοθετικές διατάξεις που ορίζουν είδος και υλικά παρέμβασης.
Α.2. Στις μικρές μας πόλεις, υπάρχουν και εξαιρετικά παραδείγματα σεβασμού της ιστορίας αστικού πολιτιστικού τοπίου όπως είναι οι αποκαταστάσεις των αυλών των Λαογραφικών και Ιστορικών Μουσείων της Κομοτηνής και της Ξάνθης. Και στις δύο περιπτώσεις, οι αυλές κρατήθηκαν σε μεγάλο βαθμό ως είχαν, με τα στοιχεία που κατασκευάστηκαν από την αρχή μέσα σε αυτές: όπως το πηγάδι της αυλής του ΛΙΜ Κομοτηνής και τα χαμάμ του ΛΙΜ Ξάνθης. Ας φανταστούμε λίγο πώς θα ήταν αν τα συγκεκριμένα στοιχεία καταστρεφόταν όπως η λιμνούλα της Τσανακλείου!
Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι στις εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα τους καλοκαιρινούς μήνες στην αυλή του ΛΙΜΞ, η ξύλινη σκηνή και οι θέσεις των θεατών είναι κινητές, ώστε να μπορούν να αφαιρεθούν άμεσα, αφήνοντας τον χώρο στην πρότερη κατάστασή του, χωρίς φθορές ή άλλη αλλοίωση.
 
Α.3. Για να κλείσουμε με τις αυλές ιστορικών κτηρίων ας δούμε τι γίνεται σε άλλες χώρες. Γνωρίζουμε ίσως καλύτερα πολιτιστικά τοπία όπως οι κήποι των Βερσαλλιών, ή του Schnbrunn, ή του Palazzo Pitti. Στην αποκατάσταση ενός τόσο σημαντικού ιστορικού ενδιαφέροντος, οι εργασίες ξεκινούν πάντοτε μέσα στις βιβλιοθήκες. Εκεί «αλιεύονται» πληροφορίες, περιγραφές, ιστορικές αναφορές, αλλά και γκραβούρες, σχέδια ή και πίνακες ζωγραφικής, αν έχει κανείς την τύχη να υπάρχουν απεικονίσεις. Και βέβαια λαμβάνονται σοβαρότατα υπ’ όψιν οι διεθνείς συμβάσεις και η κρατική νομοθεσία για τη διατήρηση και προστασία του πολιτιστικού τοπίου που περιβάλλει το ιστορικό κτήριο ή μνημείο.
 
Κάπως πιο άγνωστο, είναι το παράδειγμα της αποκατάστασης των κήπων και του λαχανόκηπου του πύργου του Villandry, του τελευταίου χρονολογικά από τους μεγάλους αναγεννησιακούς πύργους στην κοιλάδα του Λίγηρα. Χτίστηκε το 1536, στη θέση της προηγούμενης μεσαιωνικής αμυντικής δομής, ενσωματώνοντας στη νέα κατασκευή μόνο τον κεντρικό πύργο. Από την πρώτη στιγμή, ο πύργος απέκτησε μεγάλη φήμη για τους κήπους και τον λαχανόκηπό του που ήταν διακοσμητικός και χρηστικός ταυτόχρονα. Με τα χρόνια όλα αυτά μεταποιήθηκαν τόσο που η αίγλη χάθηκε. Οι αλλαγές ήταν τόσο μεγάλες που κάποια σημεία ανακαλύφθηκαν μόνο μέσω αρχαιολογικής έρευνας. Άλλα, είχαν αλλάξει σχήμα σε μεταγενέστερες εποχές. Και σε κάποια, είχαν προστεθεί είδη εξωτικών φυτών που δεν υπήρχαν ακόμη στη Γαλλία του 16ου αι.
 
Πολύ πριν τις διεθνείς συνθήκες και συμφωνίες, στις αρχές του 20ου αι, όταν ακόμη το «πολιτιστικό τοπίο» δεν υπήρχε ούτε σαν έννοια, ούτε καν σαν φράση, ένας Ισπανός γιατρός και ιατρικός ερευνητής και η Αμερικανίδα γυναίκα του αγόρασαν τον πύργο (1906) στην άκρη του οικισμού Villandry. Ο Joachim Carvallo, ήταν εκείνος που αποφάσισε να ξαναδώσει στους κήπους του Villandry τη μορφή και συνεπώς την αίγλη που είχαν στην Αναγέννηση. Η ιστορική του έρευνα διήρκεσε 10 χρόνια (1908-1918) και εντόπισε κάθε βιβλιογραφική αναφορά και σχεδιαστικό στοιχείο ή απεικόνιση για τους κήπους. Το πλεονέκτημα είναι πως σε κάποιες χώρες η ιστορική καταγραφή και σχεδιαστική τεκμηρίωση που βρίσκει κανείς σε εθνικά και τοπικά αρχεία είναι αδιάλειπτη, σημείο στο οποίο δυστυχώς3 η χώρα μας υστερεί. Αφού λοιπόν συγκέντρωσε όλα τα δεδομένα, προχώρησε στον επανασχεδιασμό των αναγεννησιακών κήπων του πύργου και στη συνέχεια πέρασε στην εφαρμογή. Στα λίγα σημεία για τα οποία δεν μπόρεσε να βρει δεδομένα, σχεδίασε νέα τμήματα που ακολουθούσαν, κατά το δυνατό, τις αναγεννησιακές φόρμες.
 
Τα τρία του παιδιά ως κληρονόμοι, διατήρησαν το ίδιο ενδιαφέρον για τους κήπους συμβάλλοντας με τη σειρά τους στην εξέλιξή τους. Το παράδειγμα του Villandry είναι το πρώτο στη Γαλλία και από τα πρώτα διατήρησης του πολιτιστικού τοπίου στην παγκόσμια ιστορία.
 
Β. Εκτός όμως από το αστικό πολιτιστικό περιβάλλον υπάρχει και το φυσικό.
Β.1. Ας πάμε πρώτα λίγο έξω από τη Δράμα στο σπηλαίο των πηγών του ποταμού Αγγίτη. Η «αίθουσα του τροχού» υπήρξε από την παλαιολιθική εποχή προσβάσιμη στον άνθρωπο κι εκεί βρέθηκαν κινητά ευρήματα που μεταφέρθηκαν σε μουσεία της περιοχής. Βρέθηκε επίσης, κι ένας μεγάλος υδραυλικός τροχός διαμέτρου 8 μ. που δεν είναι κινητό εύρημα και αποτελεί στοιχείο ανθρώπινης παρέμβασης και αλλοίωσης του φυσικού τοπίου. Όπως αποδείχτηκε, ο τροχός αυτός στήθηκε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας για την άρδευση και ύδρευση της περιοχής. Με το πέρασμα των χρόνων απέκτησε τη δική του ιστορική σημασία στη διαμόρφωση του τοπίου και έγινε υλική μαρτυρία της ιστορίας της ανθρώπινης δραστηριότητας εντός του σπηλαίου. Συνδέθηκε με το βιοτικό επίπεδο της οικονομίας της γύρω κοινωνίας, αφού κατασκευάστηκε για να στηρίξει την αγροτική παραγωγή της. Ήταν λοιπόν φυσικό, ο ξύλινος στην αρχή και σιδερένιος αργότερα τροχός, να διατηρηθεί και να ενσωματωθεί στην τουριστική διαδρομή του σπηλαίου.
 
Β.2. Πιο κοντά μας γεωγραφικά, στη λιμνοθάλασσα της Βιστωνίδας, παρατηρούμε μια περιβαλλοντική αλλοίωση, όχι και τόσο ιστορική, δεδομένου ότι έγινε στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αι. Πρόκειται για το γνωστό σε όλους μας εκκλησάκι της Παναγίας Παντάνασσας, που χτίστηκε στα ενδότερα του υγροβιότοπου. Οφθαλμοφανής είναι η αλλοίωση που έχει επιφέρει σε ένα τοπίο αναγνωρισμένο ως πολιτιστικό για το τεράστιο θρησκευτικό, ιστορικό και οικολογικό του ενδιαφέρον. Σήμερα, η περιοχή προστατεύεται από τη συνθήκη “Natura”, οπότε τέτοιου είδους παρεμβάσεις θεωρούνται πλέον ανεπίτρεπτες. Η ιστορία διδάσκει πως οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να ενδυναμώσουν την οικονομία μιας περιοχής προβαίνουν, καλοπροαίρετα μεν, σε ενέργειες συχνά καταστροφικές για το φυσικό περιβάλλον, πολιτιστικό και μη. Κι επειδή κάθε παρέμβαση εξετάζεται κατά περίπτωση, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ότι η νεότερη γέφυρα, στον ίδιο υγροβιότοπο, που οδηγεί στον ΙΝ Αγ. Νικολάου, σέβεται απολύτως το υλικό κατασκευής της παλαιότερης, το ξύλο, και ακολουθεί παράλληλη διαδρομή με εκείνην ώστε να μην διαταράσσει άλλο σημείο του υδροβιότοπου. Και βέβαια, η κατασκευή της επιβαλλόταν, αφού η ασφάλεια διέλευσης Μοναχών και επισκεπτών έχει ζωτική σημασία σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερα επιθετικό για το ξύλο, όπως το υδάτινο.
 
Συμπερασματικά, ελπίζω να έγινε σαφές ότι τα Μουσεία και τα Πολιτιστικά Τοπία συνδέονται έμμεσα και άμεσα. Τα Μουσεία, ως κέντρα πολιτισμού, καθίστανται εκ προοιμίου υπεύθυνοι οργανισμοί όχι μόνο για τις συλλογές τους, αλλά και για το περιβάλλον τους (αστικό – φυσικό). Τα Πολιτιστικά Τοπία θεωρούνται σήμερα μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου και παράγοντες που συμβάλλουν στην πολιτισμική ταυτότητά του. Γι’ αυτό, στη Λατινική Αμερική, τη νοτιοανατολική Ασία και τη βόρεια Ιταλία οι πεζούλες για την καλλιέργεια γης αποτελούν μέρος της ιστορικής κληρονομιάς των χωρών. Στη χώρα μας, αυτό συμβαίνει –από όσο τουλάχιστον γνωρίζω- μόνο για πεζούλες που αποτελούν τμήμα περιβάλλοντος ιστορικού κτηρίου (κήπος, αυλή, κτήμα ιστορικής δομής).
Στον 21ο αι. που η μεγάλη πρόκληση είναι η διατήρηση, η προστασία και η ανάδειξη της πολιτισμικής ταυτότητας κάθε τόπου η συζήτηση έχει ξεκινήσει και μέσω του θέματος της ΔΗΜ 2016 «Μουσεία και Πολιτιστικά Τοπία». Και θα συνεχιστεί, αφού το ίδιο θέμα θα απασχολήσει τη Γενική Συνέλευση του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων στο Μιλάνο, 3-6 Ιουλίου 2016.
 
Τετάρτη 18 Μαΐου 2016 – Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης 
 
Πηγές-Βιβλιογραφία
 
International Museum Day 2016: Museums and Cultural Landscapes, press release ICOM, Paris 13 May 2016.
http://icom.museum/uploads/media/IMD2016_13may-PressRelease_eng.pdf
 
Γιώργος Σπέης, ηλεκτρολόγος μηχανολόγος: Το Πολιτιστικό Τοπίο και ο Επισκέπτης, “Monumenta”, 13/2/2014.
http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=7&ArticleID=968&CategoryID=3&lang=gr
 
Πολιτιστικά Τοπία σε περιοχές Natura προς μία νέα πολιτική ολοκληρωμένης διαχείρισης της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς.
Φυλλάδιο ΠΙΟΠ της Διεθνούς συνάντησης, Αθήνα-Στυμφαλία 10-11 Οκτωβρίου 2014 http://stymfalia2014.piop.gr/Assets/pdf/Diakiriksi_Stymfalia2014_gr.pdf
 
Πολιτιστικά Τοπία σε περιοχές Natura προς μία νέα πολιτική ολοκληρωμένης διαχείρισης της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς.
Κείμενο Εργασίας, ΠΙΟΠ, Διεθνής Συνάντηση, Αθήνα-Στυμφαλία 10-11 Οκτωβρίου 2014
http://stymfalia2014.piop.gr/Assets/pdf/wp_gr-fin.pdf
 
Ανδρομάχη Οικονόμου: Το ελληνικό τοπίο: από την εθνο-ανθρωπολογική ανάγνω(ρι)ση στη διαχειριστική πρακτική, “Monumenta”, 25/01/2013
http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=7&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=844
 
Κατερίνα Γκόλτσιου: Τατόι: Η τοπιακή προσέγγιση ως εργαλείο του σχεδίου ανάδειξης και αξιοποίησης, “Monumenta”, 28/01/2012
http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=7&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=821
 
Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Εισαγωγικό σημείωμα για το τοπίο και την κληρονομιά του πολιτισμού. “Monumenta”, 24/12/2012
http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=7&lang=gr&CategoryID=2&ArticleID=813
 
Γιώργος Βαβουρανάκης: Μερικές σκέψεις για το τοπίο και τα μνημεία, “Monumenta”, 28/12/2012
http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=7&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=827
 
Χρήστος Καραγιαννίδης, Το μνημειακό τοπίο του Γιασένοβατς, “Monumenta”, 28/12/2012
http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=7&lang=gr&CategoryID=4&ArticleID=824
 
Landscape matters: News from GLS, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Fall 2011.
http://www.doaks.org/research/garden-landscape/newsletter/doaks-gal-newsletter-fall-2011.pdf
 
Στ. Γιώτη & Στ. Πούλου: Ο χώρος ως στοιχείο διαμόρφωσης της πολιτιστικής ταυτότητας. Τα ειδικά μουσεία και οι νέες τεχνολογίες ως μέσα προβολής της.
http://www.ntua.gr/MIRC/6th_conference/presentations/2_parallel_sessions/2nd_session/GIOTI%20ST%20-%20POULOU%20ST.pdf
 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.