Διδασκοντας Καβαφη στη μειονοτητα

«Προσεχώς Εμείς Μεγαλώνουμε –Μαρτυρίες εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο Πλαίσιο του Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων», Επιμέλεια:Χρήστος Δανιήλ και Ελένη Χοντολίδου, Εισαγωγή: Αννα Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα, Εκδόσεις Τόπος/Μοτίβο, Αθήνα 2015

«Προσεχώς Εμείς Μεγαλώνουμε –Μαρτυρίες εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο Πλαίσιο του Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων», Επιμέλεια:Χρήστος Δανιήλ και Ελένη Χοντολίδου, Εισαγωγή: Αννα Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα, Εκδόσεις Τόπος/Μοτίβο, Αθήνα 2015. Αυτή είναι η ταυτότητα του νέου βιβλίου για τη λογοτεχνία στην εκπαίδευση που προέκυψε από το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων, το «δικό» μας πλέον πρόγραμμα, που, επί δεκαπενταετία, προσπάθησε και πέτυχε να αναστήσει το οικοδόμημα της εκπαίδευσης των μουσουλμανοπαίδων στη Θράκη, με επικεφαλής τις καθηγήτριες Αννα Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα.
 
Ένας μόλις κυκλοφορήσας τόμος που όμως ήταν η χαρά της ημέρας, γιατί είναι γραμμένος από εν ενεργεία εκπαιδευτικούς -κάποιους από αυτούς γνωρίζουμε-που καταθέτουν τα βιώματά τους από τον διαφορετικό τρόπο προσέγγισης και αξιοποίησης του μαθήματος της λογοτεχνίας σε περιβάλλοντα μαθητών που η ελληνική δεν είναι η μητρική τους γλώσσα. Ένα βιβλίο- μαρτυρία των νέων διδακτικών προσεγγίσεων που γεννήθηκαν στα δημόσια σχολεία της Θράκης από ρέκτες εκπαιδευτικούς όπως οι συγγραφείς του τόμου: Μαρία Αλεξίου, Βενετία Αποστολίδου, Αλέξανδρος Δημαράς, Ελπινίκη Μουτίδου, Ζωή Μπάρμπα, Φωτεινή Νεστορίδου, Αντώνης Στεργίου και Έλενα Χατζή, υπό την καθοδήγηση του Χρήστου Δανιήλ και της Ελένης Χοντολίδου, στο πλαίσιο πάντοτε του ΠΕΜ, το οποίο, όπως είναι γνωστόν, την περίοδο 2002-2007, παρήγαγε εκπαιδευτικά υλικά για τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου. Τα υλικά αυτά συνόδευαν μέθοδοι διδασκαλίας που ανέτρεπαν την από καθέδρας διδασκαλία, αξιοποιώντας τη διδασκαλία σε ομάδες, η εφαρμογή τους δε ξεκίνησε πιλοτικά το 2012, σε περιορισμένο αριθμό σχολείων της Θράκης, διαρκώντας τρία χρόνια.
 
Ένα ακόμη πρωτοποριακό στοιχείο αυτής της πιλοτικής εφαρμογής, πλην των εργασιών σε ομάδες, ήταν ότι το μάθημα της λογοτεχνίας βασίστηκε στη διδασκαλία θεματικών και ειδολογικών ενοτήτων και στην ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων και όχι αποσπασμάτων ως είθισται, με τελικό σκοπό την ενεργοποίηση των μαθητών και την παραγωγή δικού τους λόγου.
 
Στο χρησιμότατο αυτό εγχειρίδιο διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί καταθέτουν την εμπειρία τους από τη συμμετοχή τους στο Πρόγραμμα, εστιάζουν στους μαθητές και στις αντιδράσεις τους, αναφέρουν χαρακτηριστικά επεισόδια από τα μαθήματά τους, καταγράφουν τις προσδοκίες, τις ανασφάλειες και τις αγωνίες τους και παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της δουλειάς τους.
 
Ας δούμε» όμως τώρα και σε πρώτη ανάγνωση τα όσα ωραία γράφει ο Χρήστος ΝΕ Ιερείδης των «Νέων» στην παρουσίαση αυτού του πολύ σημαντικού για την εκπαίδευση, και τους λειτουργούς της, τόμου. Τ.Β.

Μια μικρή Ρομά καθυστέρησε τον γάμο της διαβάζοντας τον μεγάλο Αλεξανδρινό, ένας νεαρός «ταλιμπάν» ηρέμησε χάρη στον «Μικρό Πρίγκιπα» και μια ομάδα μαθητών έφτιαξε βιβλίο χάρη στην Αλκη Ζέη. Το πιλοτικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων που σύστησε τη λογοτεχνία στα παιδιά των μειονοτικών σχολείων ολοκληρώθηκε. Εμειναν όμως οι μαρτυρίες των καθηγητών τους που σκιαγραφούν ένα μικρό εκπαιδευτικό θαύμα. 

«Aπό την “τάξη – αταξία” στα τρία – τέσσερα κεφάλια μαθητών γύρω από ένα τραπέζι, μαζί»

«Αυτά δεν είναι παιδιά γυμνασίου, είναι παιδική χαρά, νηπιαγωγείο, θηριοτροφείο. Δεν συμμορφώνονται με τίποτα. Παιδιά εγωκεντρικά, απείθαρχα, αρκετά ανώριμα συναισθηματικά για την ηλικία τους» και κάποια «με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες ή νοητική ανεπάρκεια – ανωριμότητα». Η με εξομολογητικό ύφος περιγραφή των συνθηκών που αντιμετώπιζε στη σχολική αίθουσα ανήκει στη φιλόλογο Ζωή Μπάρμπα, καθηγήτρια στο Μειονοτικό Γυμνάσιο Εχίνου Ξάνθης. Μάλιστα είχε βαφτίσει «Τάξη – αταξία» ένα από τα τμήματά της.
 
Η συνέχεια όμως ήταν διαφορετική και έκρυβε μια ευχάριστη ανατροπή για την ίδια. Οι μαθητές σχημάτισαν ομάδες, άλλαξαν τη χωροταξία των θρανίων ενώνοντάς τα σε τετράδες και άρχισαν να μελετούν και να συζητούν χαμηλόφωνα. Εκαναν δε τη διευθέτηση της αίθουσας στο διάλειμμα – χρόνος ιερός για τους μαθητές – που δείχνει ότι το λογοτεχνικό δίωρο ήταν σημαντικότερο. «Ποτέ δεν θα ξεχάσω την απορία στο βλέμμα ενός συναδέλφου όταν μπήκε μια μέρα στην τάξη για να ανακοινώσει κάτι. Νομίζω πως δεν πίστευε αυτό που έβλεπε: τους “ταλιμπάν” σε ομάδες να συζητούν και να γράφουν ήσυχα» σημειώνει η Ζωή Μπάρμπα. Ολα αυτά επειδή τη σχολική αίθουσα είχαν προλάβει να καταλάβουν ο «Μικρός Πρίγκιπας» του Αντουάν ντε Σεντ Εξιπερί, τα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ», το ποίημα «Βγαίνοντας από το σχολείο» του Ζακ Πρεβέρ, η «Ποδηλάτισσα» του Οδυσσέα Ελύτη και η ιστορία «Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα» από το μυθιστόρημα «Το διπλό βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή.
 
Η εμπειρία που είχε η φιλόλογος Ζωή Μπάρμπα ως εθελόντρια στο πιλοτικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων (ΠΕΜ) που για πρώτη φορά περιέλαβε στις θεματικές ενότητες τη Λογοτεχνία (ενώ έτρεχε στην Ιστορία και στις Φυσικές Επιστήμες) αποτελεί, μαζί με τις μαρτυρίες οκτώ ακόμη εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στο πιλοτικό πρόγραμμα, το περιεχόμενο του βιβλίου «Προσεχώς εμείς μεγαλώνουμε» (εκδόσεις Τόπος/Μοτίβο). Στην Γ' Γυμνασίου, πια, η ομαδικότητα στα παιδιά είχε γίνει απαραίτητη συνθήκη. Αν και η τάξη δεν περιλαμβανόταν στο πιλοτικό πρόγραμμα, οι μαθητές συνέχισαν να την αποζητούν, επισημαίνει η φιλόλογος. «Η πιλοτική διδασκαλία φέρνει στο μυαλό μου, έτσι συνειρμικά, μια λέξη που αφορά τους μαθητές μου και εμένα. Τη λέξη μαζί» τονίζει η Ζωή Μπάρμπα και – με δόση απογοήτευσης – ολοκληρώνει το κεφάλαιο του απολογισμού της σημειώνοντας: «Στο ελληνικό σχολείο, όμως, δεν είναι φυσικό να βλέπεις τρία – τέσσερα κεφάλια μαθητών γύρω από ένα τραπέζι, μαζί». 

ΠΟΛΥΓΛΩΣΣΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ

Το ΠΕΜ (χρηματοδοτούμενο από ΕΣΠΑ που δίνονται για τις ομάδες σε κίνδυνο περιθωριοποίησης) έχει ως αντικείμενο τη βελτίωση της ελληνομάθειας και αποσκοπεί να καλλιεργήσει στα παιδιά 12-15 ετών τη φιλαναγνωσία, στοχεύοντας στην κοινωνική ένταξη των μουσουλμανοπαίδων ελλήνων πολιτών. Το έργο των εκπαιδευτικών της πιλοτικής, εξ ορισμού δύσκολο. Οι μαθητές – στην περίοδο της εφηβείας – για τους οποίους προοριζόταν το πρόγραμμα είναι πολύγλωσσοι. Μιλούν πομακικά, τουρκικά ή τη γλώσσα των Ρομά, στο δημοτικό μαθαίνουν να γράφουν στα τουρκικά, στα ελληνικά και στα αραβικά. «Και σαν να μη φθάνουν αυτά, αργότερα μαθαίνουν άλλες δύο ξένες γλώσσες, αγγλικά, γερμανικά ή ό,τι άλλο. Οποιοι αντέξουν, διδάσκονται αργότερα αρχαία ελληνικά και όσοι επιμείνουν να συνεχίσουν σε θεωρητική κατεύθυνση μαθαίνουν και λατινικά» παρατηρεί ο πανεπιστημιακός καθηγητής Χρήστος Δανιήλ, ο οποίος είχε την εποπτεία εφαρμογής του πιλοτικού προγράμματος, με επιστημονικές υπεύθυνες τις καθηγήτριες Βενετία Αποστολίδου και Ελένη Χοντολίδου. Η έκδοση (σε επιμέλεια των καθηγητών Χρήστου Δανιήλ, Ελένης Χοντολίδου) θα μπορούσε να καταχωρισθεί και ως ταξιδιωτικό βιβλίο. Επειδή σε ταξιδεύει σε μια άγνωστη, αχαρτογράφητη σε πολλούς, μια terra incognita της ελληνικής επικράτειας, την Ανατολή της Ελλάδας, στο σύμπαν των παιδιών της θρησκευτικής μειονότητας, στον κόσμο των δασκάλων τους. 

«“Το παιχνίδι στη λογοτεχνία” με καθοδηγητές τα δίδυμα στη “Μωβ ομπρέλα” της Αλκης Ζέη»

«Η πρώτη έκπληξη ήταν όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν θα χρησιμοποιήσουμε και πολύ το βιβλίο του σχολείου» δηλώνει από τη δική της πλευρά η φιλόλογος Νίκη Μουτίδου, η οποία διδάσκει στο Πολυπολιτισμικό Γυμνάσιο Νέου Ολβιου Ξάνθης και ως αντικείμενο μελέτης στο δίωρο της λογοτεχνίας πρότεινε τον «Καλό μαθητή» του Ανδρέα Λασκαράτου. «Η δεύτερη ήρθε όταν τους ανακοινώθηκε όταν θα δουλεύουμε πολύ συχνά σε ομάδες».
 
Η πιλοτική αυτή μαθησιακή μέθοδος ενθουσίασε τελικά τους μαθητές της. Οταν εκείνη χρειάστηκε να απουσιάσει για λόγους υγείας κάποιες ημέρες, τα παιδιά της τάξης συνέχισαν και ολοκλήρωσαν, χωρίς βοήθεια ή επίβλεψη, την εργασία που τους είχε αναθέσει στο πλαίσιο της ενότητας «Το παιχνίδι στη λογοτεχνία». Ηταν ένα βιβλιαράκι με θέμα τα παιχνίδια στις παρέες τους, ενώ ως πηγή έμπνευσης χρησιμοποιούσαν παιχνίδια που έφτιαχναν ή φαντάζονταν τα δίδυμα στη «Μωβ ομπρέλα» της Αλκης Ζέη. Μάλιστα για τα κειμενάκια και τις ζωγραφιές, επισημαίνει η φιλόλογος, είχαν αφιερώσει τον ιερό για εκείνα χρόνο τους: το κενό του διαλείμματος. «Καλά, κυρία, τι θα γράψουμε; Αφού όλη τη χρονιά δεν κάναμε μάθημα» θυμάται η Ν. Μουτίδου να λέει αυθόρμητα ένας μαθητής της Λογοτεχνίας την ημέρα των εξετάσεων. Για την εκπαιδευτικό όλο το πρόγραμμα ήταν πρωτόγνωρη εμπειρία. «Βλέποντας τους μαθητές μου να είναι ενεργοί και κεφάτοι και να προσπαθούν να συμβάλουν στη δουλειά της ομάδας, αισθανόμουν ότι καταφέρνω κάτι, έστω μικρό. Επέστρεφα σπίτι μου ικανοποιημένη από τον εαυτό μου».

Ο μαθητής «βαριέμαι κυρία»

Μαθητής Β' Γυμνασίου, στην τάξη της Μαρίας Αλεξίου, καθηγήτριας στο Μειονοτικό Γυμνάσιο Κομοτηνής, ήταν και ο «βαριέμαι κυρία», όπως τον αναφέρει η εκπαιδευτικός. Σήμερα πάντως έχει να θυμάται πως μπροστά στα μάτια της συντελέστηκαν μικρά θαύματα, όπως τα αποκαλεί. Ο μαθητής που ξεκίνησε δηλώνοντας πως βαριέται τη λογοτεχνία ενθουσιάστηκε από την ποίηση των Ελύτη, Σεφέρη, Καρυωτάκη, Εμπειρίκου, Αναγνωστάκη, Καββαδία και στο τέλος του μαθήματος παρουσίασε ένα ποίημα που έγραψε με συμμαθητή του στη διάρκεια ενός σχολικού διαλείμματος. 

«ΚΙ ΑΝ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ…»

Οι στίχοι «Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις…» επέδρασαν καταλυτικά στην περίπτωση μιας μαθήτριας στο Γυμνάσιο Δροσερού Ξάνθης (το μοναδικό που απευθύνεται αποκλειστικά σε μαθητές Ρομά). Κατά την εξέταση των καβαφικών ποιημάτων, περιγράφει ο καθηγητής Αλέξανδρος Δημαράς, «καθώς συζητούσαμε ότι πολλές φορές οι άλλοι χτίζουν για μας μια ζωή διαφορετική από αυτή που θέλουμε, η Γκιουλάι (σ.σ. δεν είναι το πραγματικό της όνομα) έλεγε: «Σαν εμένα που με αρραβώνιασαν χωρίς να το θέλω». Μετά το Πάσχα η μαθήτρια επέστρεψε δηλώνοντας περήφανα ότι διέλυσε τον αρραβώνα της (πράγμα σπάνιο έως αδύνατο για την κοινωνία του Δροσερού) και ότι σε αυτό τη βοήθησε το μάθημα που πήρε από το ποίημα του Καβάφη. Την επόμενη χρονιά η Γκιουλάι, έχοντας τελειώσει το γυμνάσιο, δεν μπόρεσε να αποφύγει τον γάμο. Μπορεί ο Καβάφης να μην άλλαξε εντελώς την πορεία της ζωής της και να μην απέτρεψε τον γάμο, αλλά και μόνο που κατάφερε να τον καθυστερήσει «λίγο δεν είναι, τόσο που έγινε μεγάλη δόξα»», σημειώνει ο εκπαιδευτικός που κρατά την ιστορία αυτή ως από τις ιδιαίτερες στιγμές της καριέρας του. Μαρτυρίες εκπαιδευτικών που όμως αφήνουν ένα αίσθημα χαρμολύπης. Κυρίως διότι το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε την περασμένη σχολική σεζόν και φαίνεται να μη συνεχίζεται. «Με αυτό το πρόγραμμα σχεδιάσαμε το σχολείο των ονείρων μας» λέει ο Χρήστος Δανιήλ και ενισχύει τη βεβαιότητα ότι αν αυτό ήταν όνειρο τα ελληνόπουλα βιώνουν εφιάλτη.
 
Πηγή: www.tanea.gr
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Τα Νέα», στις 16/10/2015 

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.