Προγραμμα Εκπαιδευσης Μουσουλμανοπαιδων: 22 χρονια πιστης στον δρομο της ανοιχτης επικοινωνιας και τoυ διαλογου
Με μία πολυφωνική παρουσίαση – απολογισμό των όσων προσπάθησε και πέτυχε, αλλά και των όσων δεν λειτούργησαν κατά πώς έπρεπε, ρίχνει την αυλαία του, μετά από 22 χρόνια το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων.
Το ΠΕΜ ξεκίνησε το 1997, ως μία εκ των πρώτων θεσμικών πρωτοβουλιών της Ελληνικής Πολιτείας για την αρμονική ένταξη των παιδιών της Μειονότητας στο εκπαιδευτικό σύστημα και την ευρύτερη κοινωνία.
Μετά από μία διαδρομή 22 ετών, το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων κάνει τον απολογισμό του, δια μέσου των ίδιων των συντελεστών του, ήτοι των εκπαιδευτικών, των μαθητών, των φορέων και όλων όσων αποτέλεσαν μέλη του κατά τη διάρκεια των χρόνων αυτών, στην ημερίδα με τίτλο «Ένταξη και Εκπαίδευση των Μουσουλμανοπαίδων», που θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 18 Σεπτεμβρίου στην αίθουσα «Γεώργιος Παυλίδης» της Περιφερειακής Ενότητας Ροδόπης.
Μία ομάδα ανθρώπων που θα βάλουν τη δική τους «πινελιά» στην προσπάθεια αποτύπωσης των 22 χρόνων του Προγράμματος, όπως εξήγησε μιλώντας στον «ΠτΘ», η επιστημονική υπεύθυνη του Προγράμματος, καθηγήτρια του ΕΚΠΑ κ. Θάλεια Δραγώνα.
Ο λόγος στην ίδια…
«Στόχος του ΠΕΜ ήταν να εισάγει μια κουλτούρα ένταξης και πολιτειότητας των μελών της μειονότητας, μέσα από εκπαιδευτικές δράσεις»
ΠτΘ: Το πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων μπήκε στην ζωή των πολιτών της Θράκης το 1997. Για όσους το γνωρίζουν ξέρουν ότι δεν είναι κάτι απλό, όπως και το ότι η συνεισφορά του στην τοπική μας κοινωνία δεν περιορίζεται στα όσα μας προϊδεάζει ο τίτλος του. 22 χρόνια μετά όμως είμαστε στην καταληκτήρια ημερίδα του…
Θ.Δ.:Βρεθήκαμε εδώ με εντολή του τότε υπουργού παιδείας Γιώργου Παπανδρέου, ο οποίος είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη Θράκη και την εκπαίδευση των παιδιών, εξ ου και η θετική διάκριση της εισαγωγής στην τριτοβάθμια.
Το πρόγραμμα αυτό ήρθε για να συνεπικουρήσει, κατά κάποιον τρόπο το σχολείο.Για να βοηθήσει στη σχολική τάξη, αλλά να κάνει και πολλά άλλα έξω από το σχολείο, με στόχο πάντα τηνένταξη, την ελληνομάθεια των παιδιών, αλλά και κάτι πολύ περισσότερο: να εισάγει μια κουλτούρα ένταξης και πολιτειότητας των μελών της μειονότητας, μέσα από εκπαιδευτικές δράσεις, με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τα όσα ίσχυαν μέχρι εκείνη τη στιγμή. Η Θράκη είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα ειρηνικής συνύπαρξης. Δεν είναι εύκολο να συνυπάρχουν άνθρωποι που έχουν πίσω τους ένα τέτοιο ιστορικό παρελθόν. Υπήρχε και υπάρχει ακόμα σε κάποιο βαθμό περιχαράκωση αυτών των δύο ομάδων. Όμως από την άλλη υπάρχουν και γέφυρες όλων των ειδών ανάμεσά τους.
Όλα αυτά τα χρόνια θέλουμε να πιστεύουμε ότι και εμείς συμβάλαμε να ενισχυθούν αυτές οι γέφυρες. Βασικό μας μέλημα ήταν αρχικά να ανοίξουμε ένα δίαυλο επικοινωνίας και εμπιστοσύνης με τη μειονότητα ώστε να στηρίξουμε την εκπαιδευτική και κοινωνική της ένταξη σε αρμονική συνύπαρξη με την πλειονότητα.
Η στιγμή αυτή είναι μια στιγμή αναστοχασμού και απολογισμών, μια γλυκόπικρη στιγμή. 22 χρόνια είναι μια γενιά και σε μια γενιά έγιναν νομίζω πολλά τόσο στην εκπαίδευση όσο και ευρύτερα στην τοπική κοινωνία.Γιατί το όχημα ήταν η εκπαίδευση, με μια διαφορετική όμως παιδαγωγική, με διαφορετικά υλικά —για τα οποία τα τελευταία χρόνια γίνεται και τόσος θόρυβος— με διαφορετική αντίληψη του πώς γίνεται το μάθημα, δηλαδή με μια λογική επικοινωνιακής προσέγγισης. Κι αυτό γιατί συνήθως το μάθημα στα σχολεία γίνεται έξω από την επικοινωνιακή συνθήκη με μια δασκαλοκεντρική προσέγγιση. Λέμε ότι τα παιδιά δεν μαθαίνουν ελληνικά γιατί βρίσκονται στον δικό τους περιχαρακωμένο χώρο όπου δεν ομιλείται η ελληνική, δεν βλέπουν ελληνική τηλεόραση, όλη η επικοινωνία περνάει από τη δική τους μητρική γλώσσα. Όμως δεν μπορεί να μάθει ένα μικρό παιδί μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική του έξω από την επικοινωνιακή συνθήκη. Πώς μπορείς να μάθεις ελληνικά μέσα λίγες ώρες σε μια μη φυσική συνθήκη; Πάνω σε αυτό προσπαθήσαμε να φτιάξουμε όσο το δυνατόν φυσικές συνθήκες συνομιλίας, επικοινωνίας των μαθητών με τους εκπαιδευτικούς.
Επίσης όλα μας τα μαθήματα ήταν σε συνεχή εποπτεία. Κανένας εκπαιδευτικός δεν έβγαινε από την τάξη χωρίς μετά να έχει να καταγράψει αυτό που έκανε, και κάποιος να του προσφέρει εποπτεία γι' αυτό που έκανε και να τον βοηθήσει. Φτιάξαμε επίσης το υλικό για το οποίο έγινε και τόσος ντόρος, όχι μόνοι μας από τα γραφεία μας, αλλά μαζί με τους εκπαιδευτικούς της Θράκης. Το φτιάχναμε, δοκιμαζόταν στην τάξη, πήγαινε πίσω, διορθωνόταν, ξανασχεδιαζόταν.
«Σε ό,τι αφορά τις δράσεις για τις γυναίκες, ήταν η ανταπόκρισή μας σε ένα δικό τους ρητό αίτημα»
ΠτΘ: Πέραν αυτών διευρύνατε και το πεδίο δράσης του Προγράμματος, εντάσσοντας προγράμματα και για τις μητέρες…
Θ.Δ.: Όσον αφορά τις γυναίκες ανταποκριθήκαμε σε ένα δικό τους ρητό αίτημα. Ενώ στα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς, πήγαμε εμείς ως Υπουργείο Παιδείας και είπαμε «ήρθαμε για να κάνουμε αυτά κι αυτά», οι γυναίκες ήταν οι ίδιες που είπαν ότι «θέλουμε να ξεκινήσουμε μαθήματα ελληνικών και να ξεφύγουμε από τους περιορισμούς μας».
Την άλλη εβδομάδα που έχουμε μια αντίστοιχη εκδήλωση στην Αθήνα, στις 26 Σεπτεμβρίου, θα είναι παρούσες και 32 γυναίκες, οι οποίες κατεβαίνουν για εκπαιδευτική εκδρομή. Είναι ένας τεράστιος δρόμος αυτός που έχει διανυθεί, το γεγονός δηλαδή ότι αυτές οι γυναίκες που πρωτοήρθαν στα μαθήματα, με μια σχετική δυσκολία σε σχέση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τώρα έχουν τα πράγματα στα χέρια τους και έρχονται τρεις μέρες στην Αθήνα μακριά από τα σπίτια τους, αφήνουν τους άντρες τους, τα παιδιά τους και έρχονται να κάνουν κάτι για τον εαυτό τους, το οποίο είναι και πλαισιωμένο με έναν τρόπο εκπαιδευτικό.
«Το μεγάλο κέρδος του ΠΕΜ είναι η εμπιστοσύνη που μας έδειξαν τα μέλη της μειονότητας»
ΠτΘ: Οι κατακτήσεις του Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων είναι πολλές αυτά τα 22 χρόνια κ. Δραγώνα, σε επίπεδο κοινωνίας. Εσείς κάνοντας τον δικό σας απολογισμό, πώς κρίνετε αυτά τα 22 χρόνια;
Θ.Δ.: Κατ' αρχάς τα χρόνια ήταν δύσκολα. Δεν ήταν ποτέ εύκολο και δεν ήταν ποτέ γραμμικό. Κάποτε πηγαίναμε μπροστά και μετά πηγαίναμε πίσω και μετά πάλι μπροστά, γιατί το πεδίο είναι δυναμικό και πάντα όποιος παρεμβαίνει σε ένα κοινωνικό πεδίο, πρέπει να έχει την ευελιξία να κινείται μέσα σε αυτό. Ήταν χρόνια δύσκολα από την αρχή μέχρι σήμερα. Νομίζω ωστόσο ότι το πολύ μεγάλο κέρδος αυτού του Προγράμματος είναι η εμπιστοσύνη που έδειξαν τα μέλη της μειονότητας, δηλαδή τα παιδιά, οι μητέρες τους, οι οικογένειές τους. Το πρόγραμμα κατάφερε να περάσει αδιαμεσολάβητα στον καθημερινό άνθρωπο. Δεν περάσαμε μέσα από «κλειδοκράτορες». Καταφέραμε να κάνουμε μια αδιαμεσολάβητη επαφή και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Κερδίσαμε δηλαδή περισσότερο τον κόσμο, παρά τις ηγεσίες εκατέρωθεν…
«Οι ηγεσίες δεν βοήθησαν το ΠΕΜ, αλλά ακριβώς το γεγονός ότι καταφέραμε να πείσουμε τους από κάτω χωρίς βοήθεια, είναι το σημαντικότερο στοιχείο»
ΠτΘ:… ηγεσίες που πολλές φορές στάθηκαν και εμπόδιο στην εξέλιξή του…
Θ.Δ.: Ήταν άλλοτε χλιαρές, άλλοτε αδιάφορες, άλλοτε παρεμποδιστικές, άλλοτε λίγο επιθετικές. Δεν νομίζω ότι οι ηγεσίες το βοήθησαν, αλλά αυτό ακριβώς είναι και το πολύ σημαντικό, ότι παρά τη μη βοήθεια των από πάνω, καταφέραμε να πείσουμε τους από κάτω. Νομίζω λοιπόν ότι όλα τα προγράμματα που στοχεύουν σε μια κοινωνική αλλαγή πρέπει να πετύχουν αυτό το χρυσό σημείο συνάντησης, από κάτω και από πάνω. Δεν μπορεί να κάνεις πράγματα από πάνω, αν δεν είναι έτοιμοι οι άνθρωποι από κάτω, όπως επίσης και από κάτω μόνο δεν φτάνει, αν δεν ανοίξουν οι δρόμοι από πάνω. Αυτό το σημείο χρυσής συνάντησης, ήταν πάντα δύσκολο να το πετύχουμε. Θα ήμουν άδικη αν έλεγα ότι η ελληνική πολιτεία 22 χρόνια δεν είχε μια κοινή πολιτική πάνω σε αυτό το θέμα. Ήταν ένας δρόμος τον οποίο χάραξε η πολιτεία. Όμως αυτή η κεντρική κατεύθυνση δεν πέρναγε πάντα ανεμπόδιστα σε χαμηλότερα επίπεδα, πχ στα όργανα της εκπαίδευσης ή στους τοπικούς άρχοντες. Επίσης οι άνθρωποι που μας εμπιστεύτηκαν, οι γονείς που πείσαμε, τα παιδιά που κινητοποιήσαμε δεν φτάνουν για να πετύχουμε μια αλλαγή που θα έχει προοπτική και ορίζοντα μέσα στο χρόνο. Η μεγάλη δυσκολία σε όλες τις παρεμβάσεις, είναι να διατηρηθούν όσα κερδήθηκαν κατά τη διάρκεια της παρέμβασης. Είναι άσχημο να εξανεμίζονται τα θετικά αποτελέσματα μετά τη λήξη των προγραμμάτων. Είναι κρίμα και πολύ πονετικό, γι' αυτό νομίζω ότι η πολιτεία πρέπει να σκεφτεί, από δω και πέρα, τι άλλο θέλει να κάνει και πώς θέλει να το κάνει, ώστε να συνεχίσει να είναι αρωγός μιας μεγάλης προσπάθειας για την ισότητα. Τα παιδιά της μειονότητας έχουν εξελιχθεί τρομερά, όλη η μειονότητα, και όχι χάρη σε μας, αλλά χάρη στις κοινωνικές αλλαγές που έχουν επιτευχθεί από τόσες πολλές πλευρές. Υπάρχουν τρομερές αλλαγές, ο δείκτης διαρροής έχει πέσει σημαντικά, τα παιδιά στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση έχουν υπερπολλαπλασιαστεί, αλλά δεν είναι πάντα –κι αυτό είναι εύλογο-στο ίδιο επίπεδο που είναι τα παιδιά της πλειονότητας.
ΠτΘ: Ποιος νομίζετε ότι ήταν ο λόγος της «αντίστασης» που επιδείκνυε πολλές φορές κατά την διάρκεια των χρόνων αυτών η πολιτεία; Άγνοια της υφιστάμενης κατάστασης και των αναγκών; Αδιαφορία; Ή απλά τους χαλούσαμε το «αφήγημα»;
Θ.Δ.: Είμαι κοινωνική ψυχολόγος και ξέρω πόσο δύσκολα αλλάζουν οι κοινωνίες. Ξέρω πόσο βαθιά ριζωμένο είναι το ιστορικό παρελθόν και πόσο δύσκολο να ανοίξεις προς το διαφορετικό, το άλλο, προς την ιδιαιτερότητα. Πόσο η ταυτότητα απειλείται όταν ανοίγουμε τον δρόμο προς την ιδιαιτερότητα. Ξέρω πόσο αγκυλωμένοι είναι οι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί γενικώς. Η γραφειοκρατία και οι θεσμοί αλλάζουν πάρα πολύ δύσκολα. Άρα 22 χρόνια είναι πάρα πολλά και ταυτόχρονα είναι και πολύ λίγα. Έχω θέσει και στον εαυτό μου αυτό το ερώτημα: «μα είναι δυνατό, με αυτό που κάνουμε δεν πρέπει να είναι όλοι πολύ ευτυχείς;». Όχι δεν είναι πολύ ευτυχείς. Ξέρουμε πόσο δύσκολοι δρόμοι είναι αυτοί. Ο καλύτερος τρόπος για να στεριώσουν αυτές οι αλλαγές είναι αυτά τα προγράμματα, αφού δοκιμαστούν, να γίνουν κομμάτια του ίδιου του εκπαιδευτικού μηχανισμού. Μην ξεχνάμε ότι το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων ήταν ένα πολύ μακρύ μεν, πιλοτικό δε πρόγραμμα. Εμείς ήμασταν με το ένα πόδι μέσα και με το άλλο πόδι έξω από το σύστημα. Όπως ήμασταν και με ένα πόδι στην Θράκη και ένα έξω από την Θράκη. Δεν είμαστε θρακιώτες και δεν ήμασταν μπλεγμένοι στην τοπική δυναμική. Αυτό στην αρχή ήταν υποτίθεται πρόβλημα, τελικά αποδείχθηκε ένα τεράστιο πλεονέκτημα, γιατί δεν είμαστε κομμάτι της δυναμικής της τοπικής κοινωνίας.
ΠτΘ: Ελπίζετε σε κάποια συνέχεια του Προγράμματος; Η αναγκαιότητα υπάρχει;
Θ.Δ.: Χωρίς καμία αμφιβολία υπάρχει η αναγκαιότητα. Ελπίζω πάντα στη συνέχεια. Αν θα υπάρχει συνέχεια, δεν το ξέρω.
«Οποιοσδήποτε νέος σχεδιασμός έχει μόνο να κερδίσει από τη δική μας εμπειρία και γνώμη»
ΠτΘ: Θα δώσετε τη μάχη;
Θ.Δ.: Νομίζω ότι θα δίνω μάχες μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής μου, οποιουδήποτε τύπου. Από εκεί και έπειτα το Υπουργείο Παιδείας πρέπει το ίδιο να δείξει ενδιαφέρον, να δει τι μπορεί να αξιοποιήσει από τη δική μας εμπειρία και πού θέλει να το πάει. Νομίζω ότι οποιοσδήποτε νέος σχεδιασμός έχει μόνο να κερδίσει από τη δική μας εμπειρία και γνώση. Δεν έχω δει ακόμα κάποια κινητικότητα από την πλευρά του Υπουργείου. Ίσως είναι νωρίς, ίσως ήταν άλλες οι προτεραιότητες. Επειδή όμως όλα αυτά είναι συνδεδεμένα με τη σχολική χρονιά, το Υπουργείο Παιδείας αν θέλει να προλάβει την επόμενη χρονιά πρέπει να σπεύσει. Κανονικά θα έπρεπε να έχει ενεργοποιηθεί η προηγούμενη ηγεσία του υπουργείου και να έχει οργανώσει κάτι για τον Σεπτέμβριο, κάτι που δεν έγινε. Δεν ξέρω πώς το σκέφτεται η πολιτεία, αλλά κατά τη γνώμη μου πρέπει να το σκεφτεί γρήγορα. Δεν πρέπει να το εγκαταλείψει, θα είναι πολύ κρίμα.
«Το Πρόγραμμα ήταν στημένο πάνω σε αρχές που πάνε μπροστά την κοινωνία»
ΠτΘ: Θα πρέπει να «ανησυχούμε» για την κατάρριψη των όσων κατακτήθηκαν, σε επίπεδο κοινωνίας, και από τις δύο πλευρές, αυτά τα 22 χρόνια υλοποίησης; Θεωρείτε ότι με την απουσία του Προγράμματος και των όσων αυτό πέτυχε, μπορεί να κάνουμε περισσότερα βήματα πίσω παρά μπροστά ως κοινωνία;
Θ.Δ.: Εγώ νομίζω πως ναι, γιατί αυτό το Πρόγραμμα ήταν στημένο πάνω σε αρχές, πέρα από το περιεχόμενό του, οι οποίες πάνε μπροστά την κοινωνία. Αυτές οι αρχές μπορούν να εκφραστούν και από άλλες πηγές, όχι μόνο από μας. Όμως η εγκατάλειψη αυτών των αρχών, δηλαδή της γέφυρας που πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στις δυο πλευρές, της δημιουργικής συνύπαρξης από πολύ μικρή ηλικία, της ελληνομάθειας, ναι, μπορεί να πάει πίσω τις κοινωνίες. Οι κοινωνίες βέβαια πάνε μπρος-πίσω. Αυτή η τελευταία μας φάση ήταν μια δύσκολη φάση, και ενώ θα έλεγε κάποιος ότι θα ήταν η πιο εύκολη, μετά από τόσα χρόνια, δεν ήταν για πολλούς λόγους. Το γραφειοκρατικό σύστημα διαχείρισης κονδυλίων έρευνας των πανεπιστημίων ήταν συγκεντρωτικό και αντιπαραγωγικό. Αυτό ήταν ένα πισωγύρισμα στο πώς διαχειριζόμαστε τα ερευνητικά κονδύλια στα πανεπιστήμια. Η τοπική κοινωνία, ενώ εξελίσσεται και εκσυγχρονίζεται προφανώς, είχε και πισωγυρίσματα σε επίπεδο μειονότητας. Είδα μια αναδίπλωση της μειονότητας, μια περιχαράκωση που πίστευα πως είχε καταρριφτεί. Οι αρχές μας λοιπόν που είναι ένταξη, συμβίωση, άνοιγμα και όχι κλείσιμο, τόλμη σε νέα πράγματα και πίστη στο ότι ο δρόμος μπροστά δεν είναι άλλος παρά της ανοιχτής επικοινωνίας και της συνεργασίας θα πρέπει να είναι εκεί αταλάντευτες.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
