Δημητρης Καργιωτης «Η μεταφραση ειναι απαραιτητη πραξη επικοινωνιας» (+Βιντεο)
Τη μετάφραση ως κινητικότητα, όχι μόνο από τη μια γλώσσα στην άλλη αλλά και από τους κώδικες που περικλείει η μία γλώσσα στους κώδικες μιας άλλης, αντιμετωπίζει ο κ. Δημήτρης Καργιώτης, αναπληρωτής καθηγητής συγκριτικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, επισκέπτης καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Καρόλου της Πράγας στην Τσεχία, το βιβλίο του οποίου «Γεωγραφίες της μετάφρασης» παρουσιάστηκε το βράδυ της Τετάρτης 18 Απριλίου στην Λέσχη Κομοτηναίων στην Κομοτηνή.
Ο Δημήτρης Καργιώτης μίλησε στο Ράδιο Παρατηρητής και στην Νατάσσα Βαφειάδου για το βιβλίο του, αλλά και πού βρίσκεται η μετάφραση σήμερα, επισημαίνοντας παράλληλα την ανάγκη για μια πολιτιστική στρατηγική μεταφράσεων ελληνικής λογοτεχνίας, η οποία σήμερα λείπει.
Ο λόγος στον ίδιο όμως…
«Η μετάφραση είναι κινητικότητα»
ΠτΘ: κ. Καργιώτη διαβάζοντας κανείς το βιογραφικό σας συμπεραίνει ότι η προσωπική σας πορεία χαρακτηρίζεται από κινητικότητα…
Δ.Κ.: Το γεγονός ότι η δική μου προσωπική πορεία χαρακτηρίζεται από κινητικότητα, νομίζω ότι είναι ενδεικτικό του ενδιαφέροντός μου, όπως αναπτύσσεται στο βιβλίο. Η μετάφραση πρώτα απ' όλα είναι κινητικότητα, είναι ένας τρόπος να περνάς από μια γλώσσα σε μια άλλη, ένας τρόπος να περνάς από έναν κώδικα σε έναν άλλον, από ένα καθεστώς λόγου σε ένα άλλο.
ΠτΘ: Κάποιος που δεν μιλάει άλλη γλώσσα, μπορεί να έρθει σε επαφή με τη λογοτεχνία, και όλα τα στοιχεία που μπορεί να εμπεριέχονται μέσα σε αυτή, για παράδειγμα πολιτιστικά στοιχεία, στοιχεία ταυτότητας ενός λαού, κλπ, ενώ στο συγγραφέα αντίστοιχα δίνεται η δυνατότητα να εισαχθεί σε ένα νέο αγοραστικό κοινό, σε μια μεγαλύτερη αγορά, και γιατί όχι να παίξει και τη δική του ατζέντα. Αυτά είναι και τα βασικά κέρδη της μετάφρασης;
Δ.Κ.: Αυτά είναι και τα βασικά κέρδη. Αν η μετάφραση δεν ήταν η βάση της επικοινωνίας δεν θα υπήρχε η πολύ θεμελιωτική μυθολογία του Πύργου της Βαβέλ. Από τον Πύργο της Βαβέλ ξεκινάει ο δυτικός πολιτισμός. Είναι απαραίτητη πράξη επικοινωνίας, χωρίς την οποία δεν θα μπορούσε να υπάρξει επικοινωνία.
Άλλωστε το να είσαι μονόγλωσσος ή μονογλωσσικός, ανέκαθεν, αλλά ιδιαίτερα σήμερα, σημαίνει ότι έχεις ένα θεμελιακό πρόβλημα επικοινωνίας, μόρφωσης. Μονογλωσσία σημαίνει αμορφωσιά σήμερα.
ΠτΘ: Τι σημαίνει ο τίτλος του βιβλίου σας, «Γεωγραφίες της μετάφρασης»;
Δ.Κ.: Παραπέμπει σε πολλά πράγματα. Ένα από αυτά, σημαντικά για τον δικό μας χώρο, των σπουδών της φιλολογίας και της λογοτεχνίας, είναι μια θεώρηση του λογοτεχνικού και του πολιτισμικού παρελθόντος τις τελευταίες δεκαετίες, η οποία επικεντρώνεται περισσότερο στον χώρο παρά στον χρόνο.
Ο χώρος και ο χρόνος είναι δυο βασικές συνιστώσες της επιστήμης. Μια επιστήμη, ένα αντικείμενο, ένα πρόβλημα, εξετάζεται πάντα στην χρονική του διάσταση, στην ιστορική του διάσταση και στην συγχρονική του διάσταση, στην χωρική του διάσταση.
Τα κείμενα που συναπαρτίζουν αυτό το βιβλίο, ενδιαφέρονται περισσότερο, όχι να εξετάσουν την ιστορία ενός προβλήματος, αλλά να δουν την έκτασή του. Οπότε έχουμε μια τέτοια προοπτική στον όρο γεωγραφίες. Μια άλλη φυσικά παραπέμπει σε ζητήματα που επανέρχονται πολύ συχνά στα κεφάλαια του βιβλίου, που έχουν να κάνουν με αυτό που ονομάζουμε γεωγραφικές κατηγορίες.
Οι γεωγραφικές κατηγορίες εμποτίζουν την καθημερινότητά μας. Το να μιλάμε πολύ περιγραφικά, θεωρητικά για έννοιες όπως ο νότος, «η Ελλάδα ανήκει στον νότο» ή για τον βορρά, «η Γερμανία ανήκει στον βορρά», δεν είναι απλώς κατηγορίες που περιγράφουν έναν τόπο ή έναν χώρο ή μια κατεύθυνση, αλλά είναι κατηγορίες που έχουν από πίσω τους φορτίο, πάνω απ' όλα, πολιτισμικό.
Βορράς σημαίνει πλούσιος βορράς, σημαίνει ανεπτυγμένος βορράς, σημαίνει πολιτισμένος βορράς. Νότος δεν σημαίνει απλώς ένα μέρος όπου κάνει ζέστη, σημαίνει υπανάπτυκτος νότος, σημαίνει νότος που είναι προβληματικός, νότος ο οποίος φέρει μαζί τους πολλά στερεότυπα.
ΠτΘ: Οποιαδήποτε μετάφραση, έστω και κακή, είναι χρήσιμη στην επικοινωνία;
Δ.Κ.: Οποιαδήποτε μετάφραση, κατά τη γνώμη μου, είναι χρήσιμη στην επικοινωνία. Με την έννοια ότι προκειμένου ένας δημιουργός να αποφασίσει να μεταφράσει ένα κείμενο, αφ' ενός θεωρεί ότι πρέπει να επικοινωνήσει ή να κοινωνήσει ένα έργο σε κάποιον άλλον, αφ' ετέρου ο αναγνώστης ή ο δέκτης που θα θελήσει να έρθει σε επαφή με ένα αλλόγλωσσο προϊόν ενός πολιτισμού, κι αυτός έχει διάθεση να επικοινωνήσει. Συνεπώς μπορεί η μετάφραση να είναι «κακή», αλλά η επικοινωνία που είναι ο τελικός στόχος, έχει επιτευχθεί.
«Η μετάφραση είναι προϋπόθεση για μια μικρή λογοτεχνία να “διαπεραστεί”»
ΠτΘ: Η ελληνική λογοτεχνία, από τη στιγμή που δεν μιλιέται από πολλούς η ελληνική γλώσσα και έχουμε περιορισμένο αριθμό μεταφράσεων, είναι «νεκρή» λογοτεχνία;
Δ.Κ.: Η πεποίθησή μου είναι ότι η νεοελληνική λογοτεχνία δεν είναι νεκρή, έστω και αν δεν μεταφραστεί ποτέ. Το αντικειμενικό δεδομένο είναι ότι η ελληνική γλώσσα είναι μια γλώσσα αριθμητικά μικρή. Όχι μικρή σε σημασία, όχι μικρή σε ιστορία. Οι γλωσσολόγοι λένε από τον αριθμό των φυσικών ομιλητών. Φυσικός ομιλητής είναι αυτός που μαθαίνει τη γλώσσα από την πατρική ή τη μητρική γλώσσα.
Σε σχέση με τα αγγλικά, με τα κινεζικά, με τα ισπανικά, η νεοελληνική γλώσσα είναι μια γλώσσα μικρή. Αυτό σημαίνει ότι ο Έλληνας συγγραφέας, ο λογοτέχνης, ο οποίος γράφει και μετά δημοσιεύει ένα έργο, δεν έχει ούτε δυνητικά το ίδιο κοινό, αριθμητικά. Δεν μιλάει με τους ίδιους όρους. Το κοινό στο οποίο απευθύνεται είναι πολύ πιο περιορισμένο. Και φυσικά κατά συνέπεια προκειμένου να απευθυνθεί σε ένα αλλόγλωσσο κοινό, πρέπει να περάσει από τη μετάφραση.
Όμως οι όροι του παιχνιδιού δεν είναι οι ίδιοι στην περίπτωση ενός αγγλόφωνου συγγραφέα. Ο αγγλόφωνος συγγραφέας, που βγάζει ένα βιβλίο στα αγγλικά, και να μην μεταφραστεί στα ελληνικά, και να μην μεταφραστεί στα βουλγαρικά, και να μην μεταφραστεί στα τουρκικά, δεν θα χάσει με τους ίδιους όρους, έτσι όπως θα χάσει ο Έλληνας συγγραφέας.
Η μετάφραση λοιπόν είναι προϋπόθεση για μια μικρή λογοτεχνία να “διαπεραστεί”, να έρθει σε επαφή με το κοινό του εξωτερικού. Η Γαλλία ιστορικά είχε μια πολιτισμική πολιτική η οποία ήταν αρκετά φιλελληνική. Το ενδιαφέρον της γαλλικής κουλτούρας για την ελληνική κουλτούρα είναι μακρό και ιστορικά τεκμηριωμένο. Αυτό σημαίνει ότι τη Γαλλία στα πανεπιστήμια διδάσκεται η ελληνική γλώσσα και η νεοελληνική γλώσσα, υπάρχουν η νεοελληνική λογοτεχνία, άρα υπάρχουν καθηγητές νεοελληνιστές, άρα υπάρχουν φοιτητές νεοελληνιστές, άρα υπάρχουν μεταφραστές.
Κάθε φορά σε περιόδους δύσκολες για την Ελλάδα, είτε αυτή ήταν ο πόλεμος, ο εμφύλιος, η δικτατορία, η Γαλλία πάντα έδινε τη δυνατότητα σε Έλληνες διανοούμενους να μετοικήσουν στη Γαλλία, μέσω υποτροφιών, οπότε ο ελληνισμός της διασποράς έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην διάχυση του φιλελληνισμού στη Γαλλία.
«Η νεοελληνική λογοτεχνία είναι μια πολύ σοβαρή λογοτεχνία»
ΠτΘ: Πιστεύετε ότι θα ήταν ρεαλιστική μια πολιτιστική στρατηγική μεταφράσεων ελληνικής λογοτεχνίας στην αγγλική ή στη γαλλική; Θα ήταν εφικτό κάποτε να είχαμε μια ομόλογη στρατηγική κι εμείς για την προώθηση;
Δ.Κ.: Όχι μόνο δεν είναι ανέφικτο, αλλά έχει ήδη καθυστερήσει υπερβολικά. Η Ελλάδα είχε μια τέτοια πολιτική, είχε παρουσιάσει επίσης ένα αξιόλογο έργο για τις δυνατότητες που έχει η χώρα, ως προς αυτό. Φυσικά, όπως και παντού και πάντα, υπήρχαν κάποια προβλήματα, και θεσμικής και πολιτικής και οικονομικής φύσης.
Η Ελλάδα συνεχίζει να είναι η, μοναδική ίσως, ευρωπαϊκή χώρα, η οποία δεν έχει Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Έχει 4-5 χρόνια που καταργήθηκε. Η κυβέρνηση, και αυτή και οι προηγούμενες, είχε πει ότι θα γίνουν προσπάθειες προώθησης της πολιτικής του βιβλίου, αλλά το δεδομένο είναι ότι ακόμα και σήμερα η Ελλάδα δεν έχει Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να σχεδιαστούν με την ίδια σοβαρότητα και τεχνική αρτιότητα δράσεις, οι οποίες να προωθούν το βιβλίο.
Η Ελλάδα έχει μια πολύ έντονη και πολύ σημαντική και πολύ ωραία πολιτισμική δημιουργία και παράδοση. Η νεοελληνική λογοτεχνία είναι μια πολύ σοβαρή λογοτεχνία. Δεν γράφονται έργα που δεν αξίζει να διαβαστούν. Υπάρχει δραστηριότητα. Παρά τους καιρούς της οικονομικής κρίσης και βιβλία εκδίδονται και βιβλία αγοράζονται και βιβλία διαβάζονται. Είναι γεγονός όμως ότι η θεσμική, η κρατική βοήθεια έχει αργήσει πάρα πολύ.
ΠτΘ: Είστε ικανοποιημένος με τις μεταφράσεις βαλκανικής λογοτεχνίας που έχουμε;
Δ.Κ.: Για τη γεωγραφική μας θέση, για την ιστορία μας, για το ιστορικό μας παρελθόν και υπόβαθρο, για τις πολιτισμικές μας παραδόσεις και πρακτικές, για τον σωματότυπό μας, για τα χαρακτηριστικά μας για τις πρακτικές μας, είναι πολύ μικρή η επικοινωνία, ανάμεσα στους λαούς των Βαλκανίων.
Κατά τη γνώμη μου, η επικοινωνία ανάμεσα στους λαούς των Βαλκανίων ακόμα βρίσκεται σε ένα πολύ πρώιμο στάδιο, σε επίπεδο πολιτισμικό, που είναι και το ουσιαστικό, και θα πρέπει οπωσδήποτε να μεγαλώσει. Υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα να διανυθεί και πολλά πράγματα να γίνουν και ελπίζω ότι προς αυτή την κατεύθυνση θα υπάρχει μέλλον. Πιστεύω στη γεωγραφική γειτνίαση, πιστεύω επίσης ότι τα σύνορα πρέπει να είναι ανοιχτά και πιστεύω ότι οι λαοί πρέπει να επικοινωνούν μεταξύ τους και οι κουλτούρες να επικοινωνούν μεταξύ τους, γιατί αυτό είναι μια προϋπόθεση οποιουδήποτε ανθρωπισμού.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
