«Η μεγαλη αρετη του μυθιστορηματος “Η τελευταια εξισωση του Κ. Καραθεοδωρη” ειναι η απλοτητα και η λιτοτητα στην αφηγηση»

Σας καλωσορίζω κι εγώ με τη σειρά μου στην παρουσίαση του βιβλίου του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη «Η τελευταία εξίσωση του Κ. Καραθεοδωρή».  Αισθάνομαι την ανάγκη να σας πω ότι είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζω βιβλίο της Μαθηματικής Λογοτεχνίας και έτσι είχα την εύλογη περιέργεια να ψάξω, να εξακριβώσω και να γνωρίσω τι είναι η Μαθηματική Λογοτεχνία, αν υπάρχει στη χώρα μας αυτό το είδος, αν μπορεί να φτάσει βαθιά και να φέρει στο φως κρυφές όψεις της πραγματικότητας, να παρουσιάσει ευρύτερες πλευρές της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας με κοινωνικο-πολιτικά σχόλια και προβληματισμούς.

Ο συγγραφέας Τεύκρος Μιχαηλίδης δίνει έναν ορισμό της Μαθηματικής Λογοτεχνίας, κατανοητό και σαφή: «θα ονομάζουμε Μαθηματική Λογοτεχνία κάθε μορφή μυθοπλασίας, στην οποία τα μαθηματικά παίζουν καθοριστικό ρόλο, είτε επειδή το αντικείμενο της πλοκής σχετίζεται με αυτά, είτε γιατί κάποιοι από τους χαρακτήρες της συνδέονται με αυτά και οι ενέργειές τους επηρεάζονται σημαντικά από αυτή τη σχέση».
 
Μια ευρύτατα διαδεδομένη άποψη θεωρεί τα μαθηματικά και τη λογοτεχνία ως εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα μαθηματικά κείμενα αντιμετωπίζονται ως καταγραφή γνώσης, αντικειμενική, καθολική, α-χρονική και ουδέτερη, η οποία αποτελεί πρωτίστως αντικείμενο λογικών διεργασιών. Αντίθετα, τα λογοτεχνικά κείμενα θεωρούνται περιγραφές εμπειριών πραγματικών ή φανταστικών, υποκειμενικών, τα οποία απευθύνονται πρωτίστως στις ανθρώπινες συναισθηματικές λειτουργίες. Γενικά ο κόσμος των μαθηματικών φαντάζει ως ένα σύμπαν ερμητικά κλειστό για τους μη μυημένους. Η μόδα όμως της Μαθηματικής Λογοτεχνίας συνέβαλε ώστε να ανατραπεί αυτό το στερεότυπο: όσοι δεν έχουν καλή σχέση με τους αριθμούς μπορούν να απολαύσουν ένα μαθηματικό μυθιστόρημα. Μάλιστα κατά την τελευταία δεκαετία κυρίως παρατηρείται μια σημαντική αύξηση στη λογοτεχνική παραγωγή έργων που συνδέονται με τα μαθηματικά με σημαντικούς εκπροσώπους, Έλληνες και ξένους συγγραφείς όπως ο Α. Δοξιάδης, ο Ντενί Γκετζ, ο Γκιγέρμο Μαρτίνεζ…
 
Εν τέλει η χρησιμοποίηση των Μαθηματικών στην αφήγηση ιστοριών και η χρησιμοποίηση ιστοριών για την εξήγηση των Μαθηματικών είναι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Ενώνουν αυτά που δεν θα έπρεπε ποτέ να έχουν χωριστεί: τους τρόπους του επιστήμονα και του καλλιτέχνη να αποκαλύπτουν αλήθειες για τον κόσμο, και έτσι με αυτές τις σκέψεις παίρνω το βιβλίο στα χέρια μου και παρατηρώ την εικόνα του εξωφύλλου: ο Κ. Καραθεοδωρή ο μεγάλος Έλληνας επιστήμονας που βοήθησε τον Αϊνστάιν να διατυπώσει και να μορφοποιήσει το μαθηματικό μέρος της Ειδικής θεωρίας της σχετικότητας, αλλά δεν τιμήθηκε ποτέ με βραβείο Νόμπελ, μια προσωπικότητα ιδιαίτερα χαρισματική και συμπαθητική, χαμηλών τόνων, που αποπνέει αξιοπρέπεια, ηρεμία, γαλήνη και σιγουριά. Κανένα σκοτάδι στην ολοφώτεινη ματιά του και στο θαρρετό βλέμμα του που διαπερνάει το χρόνο και βυθίζεται στην ψυχή μας. Είναι βέβαιο πως η αλήθεια του καθενός μας διαμορφώνεται από το παρελθόν, το παρόν και την ιδεολογία του, η αλήθεια μας παίρνει σάρκα και οστά, ντύνεται μέσα από την ιδεολογία του παρελθόντος και του παρόντος μας κι αποκαλύπτεται μέσα από τα γραπτά μας κείμενα ή τις πράξεις και τις ενέργειές μας.

Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, ένας πολύπειρος και ταλαντούχος συγγραφέας, προσεγγίζει την αφήγησή του με πάθος, αγάπη και προσήλωση και προβάλλει μορφές και σχέσεις-πρότυπα που όλοι θα επιθυμούσαμε, διαμορφώνοντας έναν παιδαγωγικό προσανατολισμό, όπου οι νέοι κυρίως αναγνώστες μπορούν να αντλήσουν ενθάρρυνση για μια πιο θετική στάση απέναντι στη ζωή, τη στιγμή που η ιστορική συγκυρία μπορεί σε ατομικό επίπεδο να την αντιμάχεται ή και να τους την αρνείται. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στοιχεία ιστορικά, τεκμήρια βιογραφίας, πηγές όπως επιστολές, βιβλία, θεωρίες, αληθινά πρόσωπα και πτυχές της εθνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας και δομεί μια αφηγηματική ιστορία με ρεαλιστική αληθοφάνεια, μαεστρία και πλήρη γνώση των αφηγηματικών κωδίκων. Τα γεγονότα διαπλέκονται στο χρόνο και στο χώρο κι έχουν τη σημασία τους για κάθε πρόσωπο της ιστορίας μας με έναν παράξενο και γοητευτικό τρόπο. Ο συγγραφέας χειρίζεται αριστοτεχνικά τον τόπο και το χρόνο και κατορθώνει να εμβαθύνει με τα λόγια και τις πράξεις των ηρώων του σε ψυχολογικά, κοινωνικά, φιλοσοφικά θέματα και στάσεις ζωής που δίνουν αφορμή για σκέψη, προβληματισμό και περισυλλογή.

Το βιβλίο απαρτίζεται από 26 κεφάλαια που μοιράζονται ανάμεσα στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα, αναπτύσσεται σε δύο χρονικούς άξονες που αλληλοεισδύουν, και διαθέτει τρεις βασικούς άξονες αφήγησης. Ο κυρίως ήρωας είναι ο Μιχάλης, ένα νεαρός Έλληνας φοιτητής που σπουδάζει στο Μόναχο της Γερμανίας, στο χρονικό επίπεδο του παρόντος, ο οποίος γνωρίζει και ερωτεύεται μια νεαρή ελληνογερμανίδα φοιτήτρια τη Μαρκέλλα. Σε 13 κεφάλαια κυρίαρχη μορφή είναι ο μαθηματικός Κ. Καραθεοδωρή, η αρχή και η εξέλιξη της καριέρας του, η οικογενειακή του ζωή, η εμπλοκή του στην εθνική περιπέτεια της μικρασιατικής καταστροφής, η συνεργασία του με τον Ε. Βενιζέλο, ο άδολος πατριωτισμός του που φάνηκε σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους και η απεριόριστη διάθεση προσφοράς του. Το δεύτερο χρονικό επίπεδο της αφήγησης είναι λοιπόν η πορεία του Καραθεοδωρή στο παρελθόν, ο οποίος έζησε τελικά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Γερμανία, όπου και πέθανε το 1950 και θάφτηκε εκεί.

Οι τρεις κύριοι άξονες που συγκροτούν τη διήγηση είναι:
—ο άξονας της ιστορίας με αληθινά ιστορικά πρόσωπα, όπου οι πράξεις, η δράση και η θεωρία τους τεκμηριώνονται από ιστορικές πηγές.
—ο άξονας της ρομαντικής ερωτικής ιστορίας, όπου ένα  νεαρό ζευγάρι ο Μιχάλης και η Μαρκέλλα ζουν έναν ευγενικό ιδανικό έρωτα με ομορφιά και αισιοδοξία.
—ο άξονας του μυστηρίου, το περιπετειώδες κομμάτι αστυνομικού τύπου: το τελευταίο έργο του Καραθεοδωρή που αναζητείται, βρίσκεται για να κλαπεί και να αναζητηθεί εκ νέου κλπ.

Η αφήγηση ξεκινά στο Μόναχο, όταν ο Μιχάλης συναντά τη Μαρκέλλα με την οποία μοιράζονται το ίδιο πάθος για τη Μαθηματική Λογοτεχνία. Επιπλέον το γεγονός ότι ο Κ. Καραθεοδωρή έζησε στο Μόναχο, εμπνέει τους δύο νέους οι οποίοι αποφασίζουν να ξεδιπλώσουν τις σελίδες της ζωής του πρωτοπόρου επιστήμονα. Ο Μιχάλης και η Μαρκέλλα είναι τα πρόσωπα που συνδέουν τον αναγνώστη με τον κεντρικό ήρωα, το ενδιαφέρον τους για τη ζωή του Κ. Καραθεοδωρή τροφοδοτεί επίσης και το αφηγηματικό παιχνίδι του συγγραφέα με το χρόνο, τις εναλλαγές του παρελθόντος με το παρόν. Ολόκληρη η αφήγηση, η ανάμειξη ντοκουμέντων και φανταστικών στοιχείων έχει ως στόχο την ανάδειξη της προσωπικότητας του κεντρικού ήρωα: η γνωριμία του με μεγάλες προσωπικότητες του επιστημονικού κόσμου, η αναγνώρισή του από αυτούς, η εκτίμηση και η φιλική του σχέση με τον Αϊνστάιν. Όπως παρουσιάζεται πάντως στο βιβλίο, μερικές από τις πιο δυσάρεστες και πικρές εμπειρίες της ζωής του, που τον σημάδεψαν βαθιά, συνδέθηκαν με την Ελλάδα που υπεραγαπούσε, δηλαδή την ημιτελή προσπάθεια να οργανώσει το Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη λόγω της μικρασιατικής καταστροφής και την απαράδεκτη στάση φοιτητών και καθηγητών, όταν θέλησε να διδάξει στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Αυτός ο λαμπρός επιστήμονας, ένα πρόσωπο που γνώρισε διεθνή αναγνώριση ως μαθηματικός, μηχανικός και πανεπιστημιακός δάσκαλος δεν αναγνωρίστηκε στη χώρα του, πράγμα ιδιαίτερα λυπηρό, αλλά διέπρεψε στη Γερμανία

Θα μπορούσε δίκαια επομένως να θεωρηθεί «Η τελευταία εξίσωση του Κ. Καραθεοδωρή»  μια ιστορική ή έστω μυθιστορηματική βιογραφία, αλλά όχι μόνο αυτό. Ο συγγραφέας ασχολείται με τον Καραθεοδωρή στο πλαίσιο μιας εγκιβωτισμένης αφήγησης, μια ιστορία μέσα σε μία άλλη, καθώς το βασικό του αφηγηματικό υλικό καλύπτει μια ρομαντική ιστορία, του Μιχάλη και της Μαρκέλλας. Η κύρια αυτή ιστορία δίνει στο συγγραφέα τη δυνατότητα να ασχοληθεί και με πιο σύγχρονα μεγάλα ζητήματα γενικότερου προβληματισμού, όπως το πρόβλημα της σύγχρονης μετανάστευσης των νέων επιστημόνων, της φυγής σχεδόν από την Ελλάδα —δεν ξέρω αν είναι υπερβολή να λεχθεί πως η Ελλάδα τρώει τα παιδιά της,— τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι οικογένειες των μεταναστών, την εικόνα της σύγχρονης ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα και στη Γερμανία, την άνθηση της Μαθηματικής Λογοτεχνίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, χωρίς όλα αυτά να αποβαίνουν εις βάρος της προσέγγισης του ιστορικού προσώπου και επιστήμονα Κ. Καραθεοδωρή.
 
Είναι ευτύχημα επίσης που ένα τόσο πλούσιο σε υλικό και γεγονότα μυθιστόρημα δεν παρουσιάζει πλατυασμούς, επαναλήψεις, παρεκβάσεις ή ανισομερή προσέγγιση, αντίθετα μας συγκινεί και μας συναρπάζει. Η μεγάλη αρετή του συγγραφέα είναι η απλότητα και η λιτότητα στην αφήγηση, η γλώσσα είναι απλή και κατανοητή χωρίς εξεζητημένες εκφράσεις, αισθητή είναι η απουσία βαρυφορτωμένων επιθέτων, η λακωνικότητα στην έκφραση. Ο συγγραφέας στήνει την πλοκή με τέχνη και αυθεντικότητα, όλα τα πρόσωπα και οι χαρακτήρες τους αποτυπώνονται ολοκληρωμένα, φυσικά και εξελισσόμενα στο χρονικό πλαίσιο που ορίζει εκείνος και το ενδιαφέρον του ως φορείς  μιας στάσης ζωής. Τα προτερήματα όπως η προσήλωση στις ηθικές αρχές τους, η ευγένεια, η φιλομάθεια, η ανωτερότητα, η επιμονή, το θάρρος,  είναι οι προβολές που τον ενδιαφέρουν. Είναι ένα στοίχημα που βάζει ο συγγραφέας με τον εαυτό του και τους αναγνώστες αλλά και ο καθένας από μας, καθώς παλεύουμε στον Λαβύρινθο των πολλαπλών μας ρόλων έχοντας απέναντι ενίοτε φίλο ενίοτε εχθρό, τον Μινώταυρο των επιλογών και των δυνατοτήτων μας.

Είναι πολύ ευχάριστο λοιπόν που υπάρχει στη διάθεση του αναγνωστικού κοινού της Ελλάδας ένα βιβλίο, διαβάζοντας το οποίο μπορεί κανείς να προβληματιστεί ή και να αναζητήσει στάσεις και επιλογές που θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των δικών του προβλημάτων. Ακόμα κι αν δεν καταφέρει να βρει αυτό που επιθυμεί, θα έχει θέσει το μυαλό του σε λειτουργία και θα έχει συνδυάσει την  αισθητική απόλαυση με τη θεμελιωμένη γνώση αλλά και τη φιλοσοφική αναζήτηση, καθώς και την έμμεση αισιόδοξη προτροπή του συγγραφέα ότι τα όνειρα γίνονται πραγματικότητα, αρκεί οι άνθρωποι να τα πιστέψουν και να τους δώσουν ψυχή.
 
Ολοκληρώνοντας μου έρχονται στο μυαλό  τα λόγια του  ποιητή Οδυσσέα Ελύτη «κάθε πρόοδος στο ηθικό επίπεδο δεν μπορεί παρά να είναι αντιστρόφως ανάλογη προς την ικανότητα που έχουν η δύναμη και ο αριθμός να καθορίζουν τα πεπρωμένα μας».
 
Δίνω ολόψυχα τα συγχαρητήριά μου στο συγγραφέα, Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη, εύχομαι να είναι καλοτάξιδο το βιβλίο του αυτό και ελπίζω να συνεχίσει και με τα επόμενα βιβλία του να μας κρατά συντροφιά, να μας προβληματίζει, να μας βάζει σε σκέψεις, να μας διδάσκει!
 
* Η Λένα Χατζή είναι φιλόλογος. Συμμετείχε στην ομάδα των εκπαιδευτικών που συνέγραψαν τις εμπειρίες τους, από το μάθημα της διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο πλαίσιο πιλοτικής εφαρμογής για τη λογοτεχνία στις τρεις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου του Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων, στο βιβλίο «Προσεχώς Εμείς Μεγαλώνουμε», των εκδόσεων Τόπος, σε επιμέλεια Χρήστου Δανιήλ και Ελένης Χοντολίδου.

Διαβάστε ολόκληρο το ένθετο του αφιερώματος από τη βιβλιοπαρουσίαση εδώ

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.