Βυρων Κριτζας «Ο Ντυλαν θα ειναι το μετρο με το οποιο θα κρινονται για πολλα χρονια ακομα ολοι οι τραγουδοποιοι»

Βύρων Κριτζάς, «Bob Dylan, 100 τραγούδια, Οι ιστορίες πίσω από αυτά και η σημασία τους», εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2016

Το «Μπομπ Ντύλαν: 100 τραγούδια» αποτελούσε άμεση ανάγκη για την ελληνική εκδοτική πραγματικότητα, αφού μέχρι πρότινος τα στοιχεία που είχαμε για τον αγαπημένο τραγουδοποιό ήταν ελλιπή. Το βιβλίο συνιστά μια εμπεριστατωμένη βιογραφία του Μπομπ Ντύλαν· μέσα από τη χρονολογική ανάλυση 100 ενδεικτικών τραγουδιών του ερχόμαστε σε επαφή με τη ζωή και το έργο του Αμερικανού τραγουδοποιού, όχι όμως με τους κανόνες μιας συμβατικής βιογραφίας ούτε όμως και με τις νόρμες μιας βιωματικής προσέγγισης του συγγραφέα πάνω στο αντικείμενο-είδωλό του.
 
Ο Βύρωνας Κριτζάς εκκινεί τη βιογραφική ιστορία του Ντύλαν από τα χρόνια της πρώιμης ενηλικίωσης με το Song to Woody του 1962, τραγούδι αφιερωμένο στο ίνδαλμά του, Γούντυ Γκάθρυ, και καταλήγει στο ερωτικό Long and Wasted Years του 2012. Ο συγγραφέας, πολύ σωστά, επισημαίνει την ένωση της πανεπιστημιακής με τη λαϊκή γλώσσα στα τραγούδια του Ντύλαν, την παρουσία του Ρεμπώ και του Γκίνσμπεργκ, και την παρείσφρυση του υπερρεαλισμού και του παράδοξου μέσα στις στιχουργικές και στροφικές δομές μιας τεράστιας μουσικής παράδοσης, όπως είναι η αμερικανική. Ακόμα, μέσα στις σελίδες του βιβλίου εμφανίζονται παρένθετες, θαρρείς ως ιντερμέδια, οι μουσικές επιλογές τραγουδιών του Ντύλαν από σημαντικούς μουσικούς και δημοσιογράφους, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, συσχέτισαν το όνομά τους με αυτό του τραγουδοποιού. Κάποιες ελαφρώς αναμενόμενες, κάποιες άλλες προφανώς ρηξικέλευθες: ξεχωρίζουν εκείνες του Γιάννη Αγγελάκα και του Φοίβου Δεληβοριά, ωστόσο σε όλες τις περιπτώσεις το αντικείμενο Ντύλαν φωτίζεται ολόλαμπρα.
 
Ενώ, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, είναι γνωστή η παρουσία του Ντύλαν ως μάλλον το σημαντικότερο μέλος της θρυλικής γενιάς του 1960 με τραγούδια-σταθμούς, όχι μόνο για την αμερικανική, αλλά και για την παγκόσμια πραγματικότητα, τραγούδια που προειδοποιούσαν για μια σκληρή βροχή που θα έπεφτε, για την απάντηση που βρίσκεται στον άνεμο και για την ωμή διαπίστωση πως οι καιροί αλλάζουν, και αν εξαιρέσουμε την ιστορία του πυγμάχου από τη δεκαετία του 1970 που θα μπορούσε να γίνει ο πρωταθλητής του κόσμου, οι επόμενες δεκαετίες του δημιουργού είναι βαθιά χωμένες στην ομίχλη, που είναι σχεδόν σαν να μην υπάρχουν. Το βιβλίο του Κριτζά κατανέμει σωστά την τραγουδοποιία του Ντύλαν μέσα στις δεκαετίες, φροντίζοντας για μία σωστή παρουσίαση χωρίς να αγιοποιεί ούτε και να αποκρύπτει στοιχεία.
Το ενδιαφέρον λοιπόν αξίζει να επικεντρωθεί και στην ύστερη δημιουργική πορεία του καλλιτέχνη, που ξεκινά από το 1997 και συνεχίζεται έως τις μέρες μας, αλλά που εξαιτίας της βαριάς κληρονομιάς των τραγουδιών του Ντύλαν από τη δεκαετία του 1960, δεν είναι ευρέως γνωστή στο κοινό –τουλάχιστον στο ελληνικό κοινό. Μέσα σε αυτή την περίοδο της «αναγέννησης», όπως την ονόμασαν ξένοι μουσικοκριτικοί, ο Ντύλαν μάς έδωσε μερικά από τα πιο αξιόλογα δείγματα της μέχρι τώρα καριέρας του, αλλάζοντας για ακόμη μία φορά τα δεδομένα –τα δικά του και τα δικά μας: από το Things Have Changed και τις κρυφές αναφορές στον «Φύλακα στη σίκαλη» του Σάλιντζερ, στο High Water και τη μυθιστορηματική ανάπλαση της μεγάλης πλημμύρας του Μισσισσιππή στα 1927 και από εκεί στο ‘Cross the Green Mountain και την ολοζώντανη περιγραφή του Αμερικανικού Εμφυλίου μέχρι το ερωτικό Workingman’s Blues που περιλαμβάνει τον στίχο: «η αγοραστική δύναμη του προλεταριάτου έχει πάρει την κατηφόρα», το βιβλίο του Κριτζά καταφέρνει και δίνει πολύ πιστά μια πολύπλευρη γνώση πάνω στο φαινόμενο Ντύλαν.
 
Τι είναι τελικά ο Ντύλαν; Πέρα από προφήτης της γενιάς του, σύμβολο εξέγερσης, σπουδαίος ποιητής και τραγουδοποιός, ό,τι κι αν πούμε, στο τέλος ο Ντύλαν θα μείνει στην ιστορία περίπου όπως ο Αριστοτέλης ή ο Σαίξπηρ: μία σπανιότατη περίπτωση ανθρώπου που το έργο του είναι καταδικασμένο να επηρεάζει και να εμπνέει γενιές δημιουργών, ακροατών και αναγνωστών, τουλάχιστον όσο αυτός ο παλιός κόσμος συνεχίζει να γυρνάει. Ή με τα λόγια του Βύρωνα Κριτζά: «Ο Ντύλαν θα είναι το μέτρο με το οποίο θα κρίνονται για πολλά χρόνια ακόμα όλοι οι τραγουδοποιοί».
 
Ολοκληρώνοντας, θα αναφερθούμε σε μία σύντομη ιστορία, μία από τις 100 που περιγράφονται στο βιβλίο, ενός σχετικά άγνωστου τραγουδιού του Ντύλαν, που ο τραγουδοποιός εμπνεύστηκε απ’ το αστυνομικό ρεπορτάζ μιας εφημερίδας της εποχής: Στις 8 Φεβρουαρίου του 1963 ο 24χρονος Γουίλιαμ Ζάνζιγκερ, γόνος μιας πάμπλουτης οικογένειας γαιοκτημόνων βρίσκεται στο πλαίσιο μίας δεξίωσης στο ξενοδοχείο Έμερσον στο νότιο Μέριλαντ. Εκεί, μεθυσμένος, αρχίζει να πειράζει και στη συνέχεια να προσβάλει το υπηρετικό προσωπικό. Ανάμεσά τους βρίσκεται και η Χάτι Κάρολ, μία μαύρη, καρδιοπαθής γυναίκα πενηνταενός ετών και μητέρα έντεκα παιδιών, η οποία δέχεται ένα θανάσιμο χτύπημα από το μπαστούνι του Ζάνζιγκερ, με αποτέλεσμα η γυναίκα να ξεψυχήσει μερικές ώρες αργότερα. Ο Μπομπ Ντύλαν περιγράφει την ιστορία, ενώ στο ρεφρέν του τραγουδιού αναφέρει: «Εσείς που φιλοσοφείτε την αχαριστία και κριτικάρετε όλους τους φόβους, πάρτε το μαντίλι από τα μάτια σας, δεν έχει έρθει η ώρα ακόμη για τα δάκρυά σας». Ο Ζάνζιγκερ οδηγείται λοιπόν στα δικαστήρια, ωστόσο ο δικαστής, αφού αναφέρει πως όλοι είναι ίσοι απέναντι στον νόμο, και οι πλούσιοι και οι φτωχοί, καταδικάζει τον δολοφόνο σε έξι μόνο μήνες φυλάκιση. Και ξαφνικά, στο τελευταίο ρεφρέν, όλα αλλάζουν: «Εσείς που φιλοσοφείτε την αχαριστία και κριτικάρετε όλους τους φόβους, χώστε το μαντίλι βαθιά μέσα στα μάτια σας, γιατί τώρα ήρθε η ώρα για τα δάκρυά σας».
 
Ο λόγος που επιλέχθηκε αυτό το αφανές τραγούδι του Μπομπ Ντύλαν και όχι κάποιο πιο γνωστό, είναι ο εξής: ακριβώς όπως έκανε κι ο Καβάφης, έτσι και ο Ντύλαν, μέσω των στίχων του προσπάθησε να αποκαταστήσει την ιστορική αδικία και να επανορθώσει τα λάθη μιας ολόκληρης εποχής: ο Ζάνζιγκερ μπήκε φυλακή, βγήκε, κατηγορήθηκε εν νέου για ρατσισμό, οδηγήθηκε για δεύτερη φορά στη φυλακή, βγήκε ξανά, αλλά το όνομά του έμεινε για πάντα στιγματισμένο από ένα τραγούδι. Ο ίδιος ο Ζάνζιγκερ αποκάλεσε τον Ντύλαν «πουτάνας γιο», ο Ντύλαν όμως άφησε την απάντησή του να πλανάται στον άνεμο, άλλωστε αυτό έμαθε να κάνει από πιτσιρικάς.
 

*Ο Κώστας Δρουγαλάς είναι φιλόλογος, βιβλιοκριτικός και συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Πικραμένος κυκλοφορεί η νουβέλα του «Το τελευταίο τραγούδι του Ντύλαν».

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.